Hujayraning dasturlashtirilgan o'limi: yosharamiz, qarimaymiz... Marhabo Ramazon

Bu dunyoda mo’jiza bo’lmagan holatni o’zi yo’q. Ayniqsa, inson organizmi sinoatu sirlarga to’la. Har safar sohamga oid nimadir o’qisam ham u oqsil bo’ladimi yoxud OITSning da’vosi, har biri meni hayrat ummoniga olib ketadi.

Yaqin kunlarda ikkita mavzu bo’yicha ko’proq o’qiyabman. Sabab – qiziqishlarim. Birinchisi Apoptoz bo’lsa, ikkinchisi Alsgeymer sindromi haqida.

Apoptoz jarayoni xususida to’xtalar ekanman, avvalo apoptoz o’zi nima degan savolga javob berib o’tsam. Apoptoz yunoncha apoptosis so’zidan olingan bo’lib, “bargning uzilib tushishi” degan ma’noni anglatadi. Apoptoz bu hujayraning genetic dasturlashtirilgan o’limi. Dehqonchasiga tushuntirsam, qari hujayralar o’z vazifasini o’tagandan keyin u “eski” hujayra  nobud bo’la bo’la boshlaydi  va uning o’rniga “yosh” o’z vazifalarini to’la ado etiladigan hujayralar hosil bo’la boshlaydi. Bu jarayon apoptoz deyiladi. Demak bu ma’lum mexanizm asosida va tartibda kechadi. Shu sabab ham hujayraning dasturlashtirilgan o’limi deyiladi. Voyaga yetgan organizmda apoptoz jarayoni vositasida jarohatlangan va o’z vazifasini bajarib bo’lgan va qari hujayralar yo’qotiladi. Lekin meyoridan ortiq apoptoz organizmda o’lgan hujayralarni ko’payib ketishiga sabab bo’ladi. Demak apoptoz normal holatda bo’lgandagina inson organizmi uchun foydali.

Apoptoz mexanizmi o’rganilishi jarayonida Amerikalik olimlar musulmonlar ro’zasini naqadar foydali ekanligini tasdiqladilar Ular inson va boshqa sut emizuvchilar umrining davomiyligi va ochlik o’rtasidagi  bog’liklini tushuntirib hujayra mexanizmini tushuntirib berishga muvaffaq bo’ldilar. Islom dini Ramazon oyida kunduz kuni yemoq va ichmoqchdan tiyilmoqni buyuradi. Olim David Sinclair  aniqlashicha ochlik vaqtida hujayra hayotini uzaytiruvchi SIRT3 va SIRT4 genlari aktivlashadi. Bu ma’lumotdan hozirgi kunda hujayra umrini, inson umrini uzaytirish bo’yicha dorilar yaratsa bo’lar degan nazariylar mavjud. Ma’lumki hujayraning energenti almashinuvi uchun mitoxondryalar javob beradi, shu boisdan mitoxondryani hujayra akkumlyatori deb ataladi.  Mitoxondryalar kamayganda hujayra zaiflashib qoladi. Apoptoz boshlanganinibg belgisi ham mitoxondryalarda, hujayra yadrosida va sitoplazmada NAD+ soni kamayibshi signal bo’lib xizmat qiladi.

         48 davomida och qoldirilgan labarator hayvonlar ustida o’tkazilgan  tajriba davomida shu narsa aniqlandiki, kemiruvchilar organizmida  bu vaqt davomida sitoplazma(hujayra suyuqligi)da NAD+ sitezini ishga tushiruvchi Nampl oqsili aktivlashadi, bu esa o’z navbatida SIRT3 va SIRT4 genlari bilan kodlanadigan fermentlar sintezini oshishiga olib keladi. Bu fermentlar esa mitoxondryalar ishiga va hujayra energetic almashinuviga  ijobiy ta’sir qiladi ya’ni hujayra qarishini oldini oladi va meyoridan ortiq apoptoz yuzaga kelishining oldini oladi. Doktor Kristian Lyuvenburg boshchiligidagi Florida Universiteti olimlarining ta’kidlashicha  , oziq moddalarning organizmga yetarlicha tushib turmasligi va davomiy holda hujayralarga cheklangan miqdorda ozuqa bilan ta’minlanishi o’z navbatida organizmning yosharishiga va erta qarilikdan saqlanishda yordam beradi. Bu holat hujayrani autofagiyasi faollashishi . ya’ni jarohatlangan mitoxondryalar  va boshqa hujayra strukturalarining strukturasi buzilishi  va qayta  ishlanishi orqali yuz beradi. Keyinchalik ular hayot faoliyatini ta’minlash uchun  yangi hosil qiluvchi hujayra materiali sifatida ishlatish mumkin. Yosh hujayralar o’z navbatida eski hujayralardan  qolgan jarohatlangan strukturalarni tez qayta ishlash, energetic zaxirani qayta tiklash qobiliyatiga ega.

Apoptoz jarayoni tufayli organizmda yosh, yangi hujayralar faoliyat yuritadi va   albatta erta qarilikni oldini oladi va organizmning yosharishiga sabab bo’ladi.

Meni eng hayratlantirgan narsa , yil davomida tinimsiz, davomida ovqatlanmaslik labarator hayvonlar organizmida aks ta’sir etgani ya’ni apoptoz jarayoiga emas qarilikning tezlashishiga, to’qimalarning yemirilishiga olib kelgan. Bir yilda 30 kunda och qoldirilgan hayvonlarda esa bu jarayon normal ketganligini kerakli fermentlar faollashganligini guvohi bo'lingan. Mana qarang   Ramazon oyi nega aynan 30 KUN?! Buning hikmati , mo’jizasi bir biolog sifatida nafaqat meni, balki butun olimlarni hayratlantirmoqda.

Marhabo ey umidim yo’lchisi Shahrul Ramazon…

Muhabbat "iliq suv" ichishga arziydi!

O’ylab ko’rsam  ko’p blogpostlarimni “bugun” deb boshlagan ekanman. Chindan ham Bu yer kundalik bo’lgandan keyin, ertaga deb boshlashdan ko’ra bugun deb boshlash osonroq…Xullas bugun..

Bugun kun Juma edi. Ertaladan Labaratoriyaga borishim kerak edi, lekin Jahon Chimpionatini ko’rib tongda ko’zim ilingani bois , kech uyg’onib qoldim. Uyg’ondimu anglaganim “kech qolaman”… Tezda ishlarimni qilib,yo’lga otlandim. Metroda kamida 1 soatda borishimni bilib, taksida ketishga qaror qildim. Taksi to’xtatdim, aytgan narximga “xop, o’tiring qizim” deb javob berdilar taksichi… Va mashinaga o’tirishim bilan, mashina oynasini tepaga qaratib qo’ydilar. Birinchi negaligini anglamadim. Keyin birdan angladim: nigohlari menga tushib ketmasligi, begona qizga qaramaslik uchun hayo  qilib oynani boshqa yoqqa qaratib qo’ygandilar. Bilasizmi, mana shu lahzada erkak kishining hayosi ayollarning hayosidanda go’zal bo’lishini his qildim. Ichimda duolar qildim…  Ba’zan  taksichilarning behayolarcha gapirishi, tikilishi, gapga tutishi kabi holatlarni asabimni buzishiga duch kelganman.. ammo bunday hayoni birinchi marta ko’rishim, birinchi marta hayoni boshqadan o’rganishim. Hayoli odamlar eng ko’p yaxshi ko’rishga arziydi… Hayo insonni qadr qimmatini oshiradi… Hayoli odamlarni Quyoshga talpingan, yorug’likka intilgan odamlar sifatida ko’raman…Yaxshiyam yaxshilar, yaxshi odamlar bor. Yaxshiliklar nasib qilsin doimo yaxshilarga…

Labaratoriyadan endi chiqarkanman, ukam kelganliklarini  aytdilar , ukam bilan birga Kardiologiya markaziga pochchamni ko’rgani bordik. O’zi shifo bersin…

Keyin ukam Qashqadaryoga ketishlarini aytdilar. Men Universitetga ketdim. Universitetdan chiqib opam(tog’amni qizlariniki)ga bordim. Sog’ingandim.

Uyga kelsam, ukam ertaga ro’zaligini bilganidan MEN UCHUN iftorlik va saharlik uchun men yaxshi ko’rgan narsalarni olib kelib qo’yibdilar… Yo Xudoyim shunday yaxshi insonni mani ukam qilib yaratganing uchun behisob shukrlar bo’lsin…

*********

Bugun opam aytib bergan bir hikoyacha meni judayam ta’sirlantirdi. Sizgada ilindim.

Bir boy odam qizini cho’ponga beribdi. Cho’pon bilan qiz ko’ngil qo’yishgan ekanda. Bir kuni jazirama issiqda qizning ota onalari qizini ko’rgani kelibdi. Qiz ota onalarini uyga kiritibdi. Mehmon qilibdi. Muzdek suvlar tutqizibdiyu o’zi negadir shunday muzdek suvlar turganda “yoqimsiz bo’lgan” iliq suv ichayotgan ekan. Otasi:

-         Qizim . nega ilimiliq suv ichyabsan , chanqog’ing qonmaydiku ; debdi .

Shunda qizi:

-         Otajon, shunday issiqda turmush o’rtog’im dalada meni boqish uchunmuzdek suvga zor bo’lib ishlab  yurganini his qilib men qanday holatda nafsim uchun muzdek suv ichayin, Mehr "iliq suv" ichishga arziydi...deb javob beribdi…

Muhabbat bu inoyat… Muhabbat bu nusrat…

Mohi Ramazon muborak...