Hujayraning dasturlashtirilgan o'limi: yosharamiz, qarimaymiz... Marhabo Ramazon

Bu dunyoda mo’jiza bo’lmagan holatni o’zi yo’q. Ayniqsa, inson organizmi sinoatu sirlarga to’la. Har safar sohamga oid nimadir o’qisam ham u oqsil bo’ladimi yoxud OITSning da’vosi, har biri meni hayrat ummoniga olib ketadi.

Yaqin kunlarda ikkita mavzu bo’yicha ko’proq o’qiyabman. Sabab – qiziqishlarim. Birinchisi Apoptoz bo’lsa, ikkinchisi Alsgeymer sindromi haqida.

Apoptoz jarayoni xususida to’xtalar ekanman, avvalo apoptoz o’zi nima degan savolga javob berib o’tsam. Apoptoz yunoncha apoptosis so’zidan olingan bo’lib, “bargning uzilib tushishi” degan ma’noni anglatadi. Apoptoz bu hujayraning genetic dasturlashtirilgan o’limi. Dehqonchasiga tushuntirsam, qari hujayralar o’z vazifasini o’tagandan keyin u “eski” hujayra  nobud bo’la bo’la boshlaydi  va uning o’rniga “yosh” o’z vazifalarini to’la ado etiladigan hujayralar hosil bo’la boshlaydi. Bu jarayon apoptoz deyiladi. Demak bu ma’lum mexanizm asosida va tartibda kechadi. Shu sabab ham hujayraning dasturlashtirilgan o’limi deyiladi. Voyaga yetgan organizmda apoptoz jarayoni vositasida jarohatlangan va o’z vazifasini bajarib bo’lgan va qari hujayralar yo’qotiladi. Lekin meyoridan ortiq apoptoz organizmda o’lgan hujayralarni ko’payib ketishiga sabab bo’ladi. Demak apoptoz normal holatda bo’lgandagina inson organizmi uchun foydali.

Apoptoz mexanizmi o’rganilishi jarayonida Amerikalik olimlar musulmonlar ro’zasini naqadar foydali ekanligini tasdiqladilar Ular inson va boshqa sut emizuvchilar umrining davomiyligi va ochlik o’rtasidagi  bog’liklini tushuntirib hujayra mexanizmini tushuntirib berishga muvaffaq bo’ldilar. Islom dini Ramazon oyida kunduz kuni yemoq va ichmoqchdan tiyilmoqni buyuradi. Olim David Sinclair  aniqlashicha ochlik vaqtida hujayra hayotini uzaytiruvchi SIRT3 va SIRT4 genlari aktivlashadi. Bu ma’lumotdan hozirgi kunda hujayra umrini, inson umrini uzaytirish bo’yicha dorilar yaratsa bo’lar degan nazariylar mavjud. Ma’lumki hujayraning energenti almashinuvi uchun mitoxondryalar javob beradi, shu boisdan mitoxondryani hujayra akkumlyatori deb ataladi.  Mitoxondryalar kamayganda hujayra zaiflashib qoladi. Apoptoz boshlanganinibg belgisi ham mitoxondryalarda, hujayra yadrosida va sitoplazmada NAD+ soni kamayibshi signal bo’lib xizmat qiladi.

         48 davomida och qoldirilgan labarator hayvonlar ustida o’tkazilgan  tajriba davomida shu narsa aniqlandiki, kemiruvchilar organizmida  bu vaqt davomida sitoplazma(hujayra suyuqligi)da NAD+ sitezini ishga tushiruvchi Nampl oqsili aktivlashadi, bu esa o’z navbatida SIRT3 va SIRT4 genlari bilan kodlanadigan fermentlar sintezini oshishiga olib keladi. Bu fermentlar esa mitoxondryalar ishiga va hujayra energetic almashinuviga  ijobiy ta’sir qiladi ya’ni hujayra qarishini oldini oladi va meyoridan ortiq apoptoz yuzaga kelishining oldini oladi. Doktor Kristian Lyuvenburg boshchiligidagi Florida Universiteti olimlarining ta’kidlashicha  , oziq moddalarning organizmga yetarlicha tushib turmasligi va davomiy holda hujayralarga cheklangan miqdorda ozuqa bilan ta’minlanishi o’z navbatida organizmning yosharishiga va erta qarilikdan saqlanishda yordam beradi. Bu holat hujayrani autofagiyasi faollashishi . ya’ni jarohatlangan mitoxondryalar  va boshqa hujayra strukturalarining strukturasi buzilishi  va qayta  ishlanishi orqali yuz beradi. Keyinchalik ular hayot faoliyatini ta’minlash uchun  yangi hosil qiluvchi hujayra materiali sifatida ishlatish mumkin. Yosh hujayralar o’z navbatida eski hujayralardan  qolgan jarohatlangan strukturalarni tez qayta ishlash, energetic zaxirani qayta tiklash qobiliyatiga ega.

Apoptoz jarayoni tufayli organizmda yosh, yangi hujayralar faoliyat yuritadi va   albatta erta qarilikni oldini oladi va organizmning yosharishiga sabab bo’ladi.

Meni eng hayratlantirgan narsa , yil davomida tinimsiz, davomida ovqatlanmaslik labarator hayvonlar organizmida aks ta’sir etgani ya’ni apoptoz jarayoiga emas qarilikning tezlashishiga, to’qimalarning yemirilishiga olib kelgan. Bir yilda 30 kunda och qoldirilgan hayvonlarda esa bu jarayon normal ketganligini kerakli fermentlar faollashganligini guvohi bo'lingan. Mana qarang   Ramazon oyi nega aynan 30 KUN?! Buning hikmati , mo’jizasi bir biolog sifatida nafaqat meni, balki butun olimlarni hayratlantirmoqda.

Marhabo ey umidim yo’lchisi Shahrul Ramazon…