O'z uyingni o'zing asra oyligi

Yakkabog'ga qaytdim. Har kelsam bir yangilik bo'ladi qishloqda. Bu safar qishloqda "O'z uyingni o'zing asra" oyligi o'tkazilmoqda ekan. Har ko'chani qo'riqlashga ikkitadan navbatchi tayinlanibdi. Ularni vazifasi : Soat 22:00 dan keyin shu tayinlangan ko'chalarga kelgan hamma piyodayu mashinani, uning hujjatlarini tekshirish ekan. Bundan ko'zlangan birinchi maqsad asosan xavfsizlik, ogohlik bo'lsa ikkinchisi haydovchilik guvohnomasi yo'q bo'lgan "o'pkasini qo'ltiqlab yuradigan" o'smirlarni nazorat qilish ekan. Men buning natijasini darhol sezdim. Ukam Shahzodjon, o'sha o'pkasi qo'ltig'ida yuradiganlardan edi, unga mana shu navbatchilarni tayinlash, nazorat qilish yuklatilibdi. Ishonch ulkan narsa. Shundan buyon mashina minmabdi, "Qoidaga men amal qilmasam, boshqalarga gapim o'tmaydi" deb qo'yarmush)). Endi yoshi yetib haydovchilik guvohnomasi olmaguncha mashinani haydamasa kerak:)
Xullas shunaqa gaplar ekan Yakkabog'imda :) Yaxshi ko'raman.
Bu blogpostni esa tungi Qarshi manzarasini miriqib tomosho qilib yozdim.

Biletga bakovul kim?

Aytsam tilim kuyar, aytmasam dilim.

Yozsammikin, yozmasammikin deb uzoq o‘ylab baribir yozishga qaror qildim.

Avvalambor, hammani O‘zbekiston terma jamoasining g’alabasi bilan tabriklayman. Juda sevindim. Chiroyli gollar va chiroyli g’alaba.

Bugun soat 17:00 lar atrofida bilet topishganini aytishganda sevinchim ichimga sig’may ketdi. Darsim soat 18:30 da tugardi ammo bir soat oldin 17:30 da ruxsat olib ketdim. O‘zimcha xursandman, yo‘lma yo‘l “essizgina bayrog’imizni olib kelmabmanda, unaqa qilmabmanda bunaqa qilmabmanda” deb ketdim.

Futbol boshlanishiga 10 daqiqa qolganda yetib bordim. Kirdik stadionga aniqrog’I stadionni atrofiga. Hamma to‘planib turibdi ammo kiritishmayabdi, “nega” desak joylar to‘la bo‘ldi kirmaysizlar deyishdi. Alamimdan yig’lavoray dedim.

Bundoq qarasam, faqat bizda emas atrofimizdagi deyarli hammada bilet bor edi, ammo joy yo‘q. Ajabo, shunaqasiyam bo‘larkanmi? Biletga bakovul kim, kim tarqatadi bu haqida qiziqmagandim shu paytgacha, hatto qo'ldan qimmatga olsam ham. Ammo endi savollarim ko'p.

Ikkita taxminim bor.

1.   Joy sonidan ko‘p bilet chiqarilgan. Futbol biznesining zigomorf yo‘li. Agar shunday bo‘lsa, bilet chiqarishga mas’ul odamlar shuncha odamni qarg’ishiga qoldi bu bir. Birovning haqqini yeb baraka topgan odamni ko‘rgan emasman bu ikki. Agar shu taxmin to‘g’ri bo‘lsa,shunday xalqni ko‘z oldida PORAXO‘RLIK qilishayotganini ko‘ra to‘rib ko‘rmaslikka olayotganlarga uyat bu uch!

2.   Ikkinchi taxminim esa, tanish bilishchilik qilib ketishgan. Unda kimni tanishi? Kirdirishga kimni nima haqqi bor? Koshki aniq bilsam.

Bu savollarimga hech kim javob bermaydi, atrofdagi odamlar “80 000 ga bilet olganmiz, kirdirvoring” deb yig’lagudek bo‘lar, kimdur esa stadion tashqarisidan bo‘ynini cho‘zib futbol ko‘rishga harakat qilar edi. Biz ketdik. Asosiy kirish darvozasini oldida ham haqiqiy OLOMON yig’ilgandi. Bittasini gapi yodimda qoldi: “Kapitan kirdirvoring, mayli stadiondan emas chetidan ko‘raman Odil Axmedovni bir ko‘rib ketay”… U odamniyam qo‘lida bilet bor.

Nimaga hech kim bunga javob bermaydi? Nega bileti borlar ko‘chada qolib ketadi? Kim javobgar bu holatga?

Avval ham futbolga ko‘p kirganman, ammo bunaqa holatni birinchi marta kuzatishim.

Uyga kirib kelishim bilanoq Genrixni golini ko’rib yuzim yorishdi.

Gap stadiondan ko’rmaganimda emas, vaziyat juda achinarli, jumboqli, xalqni sarson qilayotganlar kimligini bilishga qiziqish. Yoki biletlarimiz soxtamikin J

6-Talabalar online forumi

Bugun 12-noyabr  Toshkent vaqti bilan soat 11:00 da 6-O‘zbekiston - Yaponiya akademik forumi online tarzda O‘zbekiston Milliy Universitetida  O‘zMU rectori professor  Sh.S.Sirojiddinov hamda Xalqaro bo‘lim boshlig‘i  Rasul Rahmonov boshchiliklarida o‘tkazildi. Ushbu forumda Yaponiyaning eng nufuzli Nagoya va Taxayashi Universitetlaridan talabalar, doktorantlar, professorlar ishtirok etishgan bo‘lsa Toshkentning 11 ta nufuzli Universitetlaridan talabalar va magistrlar ishtirok etishdi.

       Online muloqotni dastlab O‘zbekiston Universitetlari nomidan moderator Aida Bumatova ochib berdi. Xususan, forumdan ko‘zlangan maqsad haqida so‘zlab o‘tdi. So‘ngra Yaponiya nomidan moderator, Nagoya Universiteti professori Umida Ashurova bu online forumdan ko‘zlangan maqsad yaxshiligiga va Xalqaro aloqalarni yanada mustahkamlashga, talabalar orasida tajriba almashishda katta omil bo‘lishiga umid bildirdi.

         So‘ngra magistrlar, doktarantlar so‘zga chiqib prezentatsiya shaklida o‘z Universitetlari, erishgan yutuqlari, bajarayotgan ilmiy ishlari haqida so‘zlab berishdi. Jumladan O‘zbekiston Milliy Universiteti iqtisod fakulteti 2-bosqich magistranti Xamrayeva Aziza O‘zMU haqida ma;lumot berib, o‘zining yutuqlari to‘g‘risida to‘xtalib o‘tdi, U Xitoy davlatida bir o‘quv yili mobaynida bo‘lib tajriba almashgani haqida aytib o‘tgan bo‘lsa, Toshkent Davlat Agrar Universitetidan Nazar Rustam o‘zining biotexnolgiya sohasida erishgan yutuqlari, gen enjenerligi asosida olinayotgan o‘simliklar haqida to‘xtalib, O‘zbekistonda tuproq strukturasini yaxshilashga doir olib borilayotgan islohotlarni so‘zlab  o‘tdi. Bundan tashqari Irrigatsiya va Melioratsiya Instituti magistr va professorlari ham o‘z ilmiy ishlari haqida, Institut hamda Xalqaro aloqalari xususida to‘xtalib o‘tdi. Jumladan, Xurshid Maxmudov so‘zga chiqib, o‘zining 7 yil mobaynida chet elda o‘qigani va O‘zbekiston rivojiga hissa qo‘shish uchun qaytaganini so‘zlab, Yaponiyadagi o‘zbek professor va doktorlari O‘zbekistonga qaytib, O‘zbekistonda ilm rivoji yo‘lida hizmat qilishiga ishonch bildirdi.

         Yaponiyaning Nagoya Universitetida o‘qiydigan o‘zbek magistrlaridan Madina Xusanova, Abror Yo‘ldoshev,  Doston Maxmudovlar Universitet bilan batafsil tarzda tanishtirib, ta’lim tizimi haqida to‘xtalib o‘tdilar, bajarayotgan ilmiy ishlari va faoliyatlari to‘g‘risida so‘zlab berishdi. Nagoya Universiteti magistranti Yui Batanami esa o‘zbeklar bilan tuzilayotgan grantlardan xursand ekanligini, bu onlayn forumning oldiga qo‘yilgan vazifalar ikki davlat talabalari orasidagi aloqalarni mustahkamlaydi deb fikr bildirdi. Shu jumladan, O‘zbek olimi, professori hozirgi kunda Nagoya Universiteti professori Umida Ashurova haqida iliq fikrlar bildirib o‘tdi.

Taxayashi Universiteti doktaranti o‘zbek qizi Ozoda Hamid esa Taxayashi Universiteti ta’lim tizimi to‘g‘risida so‘zlab o‘tib, o‘zining ilmiy ishi bo‘lgan Energiya iqtisodiyoti haqida so‘zlab berdi. Shaxsan men uchun Ozoda Hamidning energiyani iqtisod qilish uchun olib borayotgan ishlari yangilik bo’ldi. Va u bajarayotgan ishlarini albatta O‘z

bekistonga qaytib davom ettirishiga va bu iqtisodiyotimiz uchun foydalali bo‘ladi degan niyatdamiz.

Forum do‘stona tarzda savol javoblar shaklida o‘tkazildi. Talaba va magistrlar o‘zlarini qiziqtirgan savollarga javob olishdi.

Ushbu forum O’zbekiston Yaponiya davlatlari talabalari, magistrlari orasida tajriba almashish uchun mustahkam bir qadam bo’ldi deb ayta olamiz.

P.S: Rasmlarning sifati uchun uzr:)

Berdiyeva D.T

Nafratga aylanmaydi chin muhabbat

Muhabbatni ko’rdim…

Ha, ishonmayabsizmi… Bugun men uni ko’rdim. Muhabbatni rangini, tuzilishini, qanaqaligini ham ko’rdim hatto…

Ha, men muhabbat haqida eshitgandim, o’qigandim, hatto gapirgandim ham… Ammo ko’rmagan edim.. Bugun uning munis nigohlarida mo’ltirab turgan muhabbatni ko’rdim…



“Shifoxonamizda bir kasal bor, yoshi 35 lar atrofida. O’lolmayabdi. Kimdandir umidvor shekilli. Narkoman bo’lgan ekan”, bilasanmi Dilnavoz, yurakni muzlab qolishini his qildim shunda. Qotib qoldim. Bo’g’zimda bir gap aylandi: “Yo, Rabbiy faqat U bo’lmasin”.

Yosh edim, o’zimni faqat kelajakdagi inson uchun asrardim. Kursdosh yigitlarni ham tanimas edim, hatto. Sen ta’riflagan  “manaman degan qorilar orzu qiladigan insonsiz” degan ta’rifingga o’shanda juda mos edim. Ota-onam aytgan har so’zni jon qulog’im bilan tinglar, ilm olish uchun tunu kun harakatdagi inson edim. Aspiranturaga kirgan yilim, turmushga uzatishdi. Men otamning tanloviga ishonardim. Men eng yaxshi, ezgu niyatlar bilan yangi xonadon ostonasiga qadam qo’ydim. Muhabbat tushunchasini angladim. Alloh yo’lida taqdirim bitilgan insonga ko’ngil qo’ydim. U narkoman edi… Buni bilganimda dunyo torlik qilib qoldi. 4-etajda yashardik. Birinchi farzandim qornimda edi, balkonga chiqib o’sha yerdan o’zimni tashlagim keldi. Ammo men dunyoda yagona qo’rqadiganim Allohning qahridan qo’rqdim. Norasidamni dunyo yuzini ko’rmasdan nobud bo’lishidan qo’rqdim. O’lsam, o’lsam…Uni qamab  qo’yishlaridan qo’rqdim. Yaxshi odam edi, narkotik iste’mol qilmagan vaqtlarda faqat mendan kechirim so’rar, oyoqlarimga tiz cho’kardi. Hadsiz sevardi. Ammo o’sha og’udan kecholmasdi, da’volash kor qilmaydi der, narkotikka o’rgangani o’sha yillar (1990-yillar) haqida gapirib berar, yig’lar, kechirim so’rardi… Uni behad sevardim. Bu shunday muhabbat ediki, ota-onamga aytsam uni qamatib yuborishadi deb qo’qib urganlariyu bergan azoblari haqida aytolmasdim. Bu shunday muhabbat ediki, urib ko’kartirgan joylarining og’rig’idan emas uning cho’kib borayotganidan iztiroblanardim. Bu ilk muhabbat edi, Layli Majnunni bu qadar sevganmas deb o'ylaydigan darajada mehr qo'ygandim unga. Har shanbada qizlik uyimga borardim. Taksida uyimni oldigacha yig’lab borib, uyga kirguncha esa ko’z yoshimni artib kulib kirardim.  Farzandli bo’ldik hamki hammadan yashirardim. U og’u ta’siridan chiqolmasdi. O’sha mashum moddani qabul qilgan vaqtda hech kimni, hech nimani bilmasdi. Shu qadar urardiki, bir safar tepganida bo’g’zimga nafas yetmay qolib, shifoxonaga tushdim. Ota-onamga shunda ham aytmadim. Qaynotam otamni oldiga borib aytmaganlarida, balki tayoqlar ostida o’lib ketarmidim. “Quda qizingizni olib keting, o’g’lim uni o’ldirib qo’yadi” deb bor gapni aytib berganlar. Oilamdagilar bu gapga ishonmagan. “Unaqa bo’lishi mumkin emas, qizim doim kulib yuradiku, baxtliman deydiku, kelsinchi gaplashaylik” deydilar. Men har doimgidek kulib kirdim, gap nima haqidaligini bilmasdim. Otam menga qarayolmay ovqatga qarab so’z boshladilar, va “shu rostmi?” deb tugatdilar. “Yolg’on, unaqa emas. Baxtliman turmush o’rtog’im yaxshilar, iltimos unga tegmanglar” deb yig’lardim.  Onamni hay-haylashiga qaramay yana uni yoniga ketdim. Axir unga kerak edim. Ammo, yana tayoq yeb shifoxonagac tushgach, ota-onam vaziyatni bilgach, o’ldirib qo’yishidan qo’rqishdi.  Otam “bolam ketamiz, bolalaringni va narsalaringni olib chiq’ dedilar. Ishonasanmi, uyda igna ham olib ketmadim, tuflilarimni ham tashlab ketdim, sotsa biror kuniga yarar dedim. Qo’limda nikoh uzugim bor edi, yechib turyumoni oldiga qo’yganimda yuragim chok chokidan uzilib ketdi. Xotira sifatida olib ketgim keldiii, lekin unga kerak edi pul… Sotib biror kuniga ishlatar. Ketar vaqtimda uni aytgan so’zlari hech qachon yodimdan chiqmaydi: “ Allohga aytganim bor ekanki, Alloh qaysidir jihatimni yaxshi ko’rgan ekanki menday nopok insonga senday pok qizni uchratdi. Sendaylar bor uchun ham hali dunyo uzoq turadi. Kechir. Ketma…” Ammo ketdim… Ko’p keldi uyimizga. Ammo kech edi. So’ngra chet elga ketganini eshitdim. Onasi “uylan” deganda, “meni xotinim, bolalarim bor” deb uylanmabdi boshqa… Shundan buyon xabar yo’q… Ishqilib o’sha kasalxonadagi inson Ular  emasmikin deb bahalovatman, qayerda bo’lsa ham omon bo’lsinda, men undan ming ming roziman, O’ZI kechirsin…”

O’ylayman, shu qadar azob bergan odamni nafrat bilan emas muhabbat bilan o’ylay olgan insonning qalbi ummonmikan?

Men

Demak, muhabbatdan nafrat qadar bir qadam yo’l degan so’z yolg’on…

Men muhabbatni bunchalik oliyjanob tuyg’u ekanligini bilmagandim…

Muhabbat insonni bu qadar kuchli qilishini anglamagan edim…

Muhabbatda bu qadar mas’umlik bo’lishini his qilmagan edim…

Muhabbat bu qadar qurbonlikka arzishini tasavvur qilmagan edim…



Alloh hammaga xayrli inson bilan xayrli muhabbat ato etsin..



Xayolimda esa shu misralar muallifini topgandekman go’yo:

“Ҳар оқшом сабримга тиланиб тўзим,

Мен сенга бахтларни соғиниб,

Ўзим-

Кўнглимни музларга бериб яшадим…

Йиқилсам ортимдан суяди тақдир,

Йиғламоқ ёлғондир,

Кўникмоқ  ҳақдир!

Сенга умр тилаб,

Кўксимдан бир-бир-

Сен отган тошларни териб яшадим…

Тиканни гул атаб,

Аламни суйиб,

Армоннинг отини Муҳаббат қўйиб…

Исмингни айтганда пичирлаб,

Куйиб…

Кўнглимга бир муштлаб,

Уриб яшадим…

Ачинма!

Қошингда титрамоқ бекор,

Пойингга сочилса-

соғинчлар беор!

Сен бахтдан барқ уриб кулганингда ёр-

Мен дарддан сарғайиб,

Қуриб яшадим…

Ўкинма!

Тушингда изғисам дайдиб,

Ўксинма!

Ҳушингга келмайман қайтиб…

Исмингни минг бора такрорлаб айтиб-

Сувратинг сурмадек суриб яшадим…

Фалакни тарс ёрди лабдаги титроқ…

Дил қаттиқ. Ер қаттиқ.

Осмон ҳам йироқ…

Сочилдим.

Тўкилдим…

Билмадинг, бироқ!

Мен ишқдан юзимни буриб яшадим!

Сўз дема…

Сўрама шу ҳаста ҳолим.

Игнанинг учида турибди жоним…”

Supurgi

-1-noyabr tezroq kelsin- dedi Nigora dugonam.
-Nega? - dedim men.
-Kecha bozorga borgan edim. Bozor supuruvchi ayol shu bozorda ishlaydigan, boshqaradigan odamga "Mana qarang, supurgi bitta cho'p bo'lib qoldi, qo'llarim shilinib ketdi. Iltimos, boshqa supurgi bering". Shunda o'sha nazoratchi baqirib ketdi: "1-noyabr kelsin dedimku"...
Supurgi necha sum hozir o'zi?
Ish quroling soz bo'lsa mashaqqating oz bo'lur.

1-noyabr tezroq kelsin...

Istasangiz yetarli nur

Istasangiz yetarli nur... Istamasangiz qorong‘ulik ko‘rinaveradi.

Madinadan xabar ololmadim. Ahvoli juda og’ir uni. “Yordam bera olmayman” deb ich etimni yeyman. Yana ko‘nglimda umid miltillaydi, yorug’lik ko‘rinadi: “Duodan ortiq katta yordam bormi?!”

Qo‘rqaman, “Men kasal bo‘ldim, xabar olmading” degan savolga UL kunda beradigan javobim yo‘q. Masofalar olis. Yana yorug’lik ko‘rinadi: “Duolarda uchrashgan qalblar bor”. Koshkiydi hamma insonni kaftlarini juft qilib bir mo‘mina - Madina uchun, uning farzandi uchun umr so‘rattira olsam… Umid ko‘rinadi: Shu blogpostni o‘qiyotganlar do‘stim uchun duoga qo‘l ocharlar… Axir, mo‘minning mo‘min uchun duosi ijobat.

***

Oxirgi vaqtlarda ko‘p noliydigan bo‘ldim. Vaqt bo‘lsa xafsala yo‘q, xafsala bo‘lsa vaqt yo‘q, qiyin ish, dissertatsiya muammolari, abituriyentlarim o‘qimaydi, o‘qishga ishtiyoqi yo‘q, ularni darsga mehr qo‘ydirolmayabman. Hamma norizo boqayotgandek tuyuladi. Hamma bir xil savol beradi. Shu odamlarni man bilan nima ishi bor a?! Jaxlim chiqadi. O‘z holimga qo‘yishlarini istayman. “Seni foydangni ko‘zlayabman” deb olam olam gaplar gapirishadi, yurakni tirnaydigan, hayotdan ko‘ngilni sovuttiradigan.Odamlarning ta’siri kuchli bo‘lyabdi. Atrofimdagilardan noliy boshladim o‘zimga o‘zim. Shunda o‘ylab qoldim. “Atrofimdagilar hamon o‘sha o‘sha odamlar, yaxshi insonlar. Demak muammo o‘zimda. Hammani noto‘g’ri tushunayabman shekilli. Chunki bitta gapni ma’nosini 180 gradusga o‘zgartirib tushunvolish insonni xarakteriga xos. Yaxshisi, yaxshiliklarni ko‘rishga, yaxshiroq bo‘lishga, hamma yaxshiyu yomonga mehrli bo‘lishga harakat qilaman. Ko‘nglim yorishadi. Ayam haqlar: “O‘zing yaxshi – olam yaxshi”.

***

Zilziladan juda qo‘rqaman, ayniqsa Toshkentda, ko‘pqavatli uyda.  Lift har safar chiqib tushganda uy zirillagandek tuyuladi. Yuragim hapriqib qo‘rqaman. Birdan hayot yo‘limga qarayman. Hali hech bir ko‘zga ko‘rinarli ish qilmabman deb o‘ylayman. Qorong’ulikka, zulmatga burkanib ketadi qalbim…

Shunda xayolimga kelgan so‘z yuzimni, qalbimni, umrimni yoritgandek quvonaman: “Axir kamida 5 mahal yuzimni ikki dunyoda munavvar qilgin” deb umidlanamanku, umidlar esa albatta ushaladi J

***

Kecha tug'ilgan kunim edi. Ko'p tilaklar eshitdim, o'qidim. Boshim ko'kka yetdi. Ustozlarim, qarindoshlarim, yaqinlarim ko'pchiligi: "Ilohim sizdek farzandni tarbiyalash bizga ham nasib qilsin" deb tilak bildirishdi. O'zimdan hech qachon ko'nglim to'lmagan, hech qachon farishtalikka da'vogar bo'lmaganman. Men hatto u darajadagi yaxshi inson ham emasman. Ammo bu so'zlardan o'zimni yaxshi deb o'ylagim, yanada yaxshi bo'lgim keldi.    "Menga va avlodlarimga ham sizdek inson nasib qilsin".  So'zlar insonni osmonga, ziyoga, nurga quyoshga uchirishini his qilganmisiz?! His qildim shu so'zlarni o'qib. O'zimdan emas, meni shunchalar yaxshi deb o'ylagan insonlardan xursandman hadsiz. Insonlar bizni yanada yaxshi bo'lishimiz uchun motiv beradi. Ha, aynan insonlar sabab insonda insoniylik hislari kamol topadi. Aynan insonlar sabab inson "yaxshi" yoki "yomon" degan nomga sazovor bo'ladi.  Bandalariga yuzimni issiq qilgan Robbimga cheksiz hamdlarim bo'lsin. 

Ha, inson xohlasa har doim har joydan hatto zulmat qa’ridan ham yorug‘lik topa oladi. Men shunga ishonaman.

           Ha, Istasangiz yetarli nur... Istamasangiz qorong‘ulik ko‘rinaveradi.

***

Rivoyat qilinishicha bir ayol Dovud (a.s.)ning huzurlariga kirib:

“Ey Allohning rasuli, Robbing zolimmi yoki odilmi?”-deb so‘radi.

Dovud(a.s.): “Holingga voy bo‘lgur, Robbim odil, hech kimga jabr qilmaydi, nimaga unday deyapsan”-dedi.

Ayol: “Men bir beva ayolman, bolalarim bor, o‘z qo‘l mehnatim bilan boqaman.

Kecha ip yigirib, bir bo‘lak matoga o‘rab sotishga bozorga olib ketayotgan edim, to‘satdan bir qush menga xujum qilib qoldi va mato va ipni olib qochdi. Men esa nochor ahvolda, xafa bo‘lib, bolalarimga hech narsa olib kelolmay uyimga qaytdim.

Shu suhbat bo‘lib turgan paytda Dovud (a.s.)ning eshigi taqillab qoldi. Dovud a.s. kirishga izn berdi.

Ular o‘nta tijoratchi edi. Ularning har birida yuz dinordan puli bor edi.

Ular: “Ey Allohning payg‘ambari, bu pullarni haqdorlarga bering”-dedilar.

Shunda Dovud (a.s.): “Bu pullarni berishlikka sizlarni nima majbur qildi?”-dedi.

Ular: “Biz bir kemada edik, bizga bir shamol esib, g‘arq bo‘lishimizga oz qolganida to‘satdan bir qush kelib, bir mato tashladi. Uning ichida yigirilgan ip bor edi. Biz u bilan kemamizning ayblarini to‘g‘irlagan edik, shamol bizga qiyinchilik tug‘dirmadi. Biz salomat qolganimiz uchun har birimiz yuz dinordan sadaqa qilishlikni nazr qildik, mana o‘sha pullar”-dedilar.

Dovud (a.s.) haligi ayolga qarab: “Alloh sen bilan dengizda ham, quruqlikda ham savdo qilaveradi, sen esa Uni zolim deysan. Unga yuz dinor berib, “bolalaringga sarflagin”- dedi.

Ha, Alloh taolo hech kimga zulm qilmaydi, U mehribonlarning mehribonrog‘idir.

Shukr qilish odobi

Katta tennis o'rganishga qatnayabman. Murabbiysiz o'rganish va murabbiy bilan o'rganishning farqlari yaqqol sezilyabdi. Katta tennisni ilk mashqlari bu tennis koptogini ma'lum trayektoriya bo'yicha otish va tennis raketkasi bilan koptokni harakatlantirishni turli usullarini o'rganish ekan.
Seshanba kuni mashq qilgani ustozimni oldilariga bordim. Tennis koptogini uloqtirish edi shu kungi dars. Tennis koptogini uloqtirishda butun tana ishtirok etishi kerak ekan, ya'ni yuklama koptok otadigan qo'lda qolib ketmasligi kerak, bunda kuch teng taqsimlanadi ekan.
Xullas, shu mashqni amallash qiyin kechdi manga, qo'lim va tanam bilan birga harakat qilmasdan qo'lim chaqqonlik qilaverdi. Evaziga yiqilib tushdim va o'ng oyoq payim cho'zildi. Shundan buyon sekin yuribman, oyog'imni avaylab sal cho'loqlantiribroq tashlashga to'g'ri kelyabdi. Pay o'zini tiklaguncha shu ahvol endi.
Chorshanba kuni "Ilm yulduzlari" tanlovi sabab ko'p yurdim va oyog'imga nagruzka tushdi. Qaytguncha arang yurayotgandim.
Metroda qaytdim uyga. Metroga tushib poyezdni kutish uchun 1- vagonni oldiga qarab yurayotgandim (deyarli doim 1- yoki oxirgi vagonga chiqaman ) uchta ayol suhbati behos qulog'imga chalindi: "Essizgina oydekkina qiz cho'loq ekanda",
"Xudoga shukr to'rt muchamiz but"
"Xudo asrasin". Bu gaplarni faqat men emas, atrofdagilar ham eshitib menga "achinish" nigohlari bilan qarashdi. G'alati bo'lib ketdim. Ichimda "Shu tennisni o'rganmasamam bo'lardiyu" deb o'yladim. Avvalo Alhamdulillahki, sog'lomman, oyoqlarim ham cho'loq emas, payi cho'zilgan xolos. Shuni bilib turib ham qandaydir kayfiyatim tushunarsiz holga tushdi. Maniku oyoqlarim sog', agar chindan oyoqlarida nuqson bor odam bo'lsayu u shu gaplarni eshitsa qanday holga tushardi. Pessimistik kayfiyatga, o'zini yomon ko'rish, o'zidan qoniqmaslik holatiga tushib qolmasmikin?!
Shukr va Sabr iymonning ustunlari hisoblanadi. Albatta har olgan nafasimiz uchun behad shukrlar qilmog'imiz lozim. Shukrning ham odobi bo'larkan nazdimda, yuqoridagidek holat yuz berganda "Alhamdulillah" deb ichimizda aytganimiz go'zalroq. Axir qalbimizdan o'tgan har shukronamizni Samiy bo'lgan ZOT eshitadiku.
Odamlarni ayash kerak.

Murg'akkinam...

Bobomni oldilariga borganimda har safar kitob, yangiliklardan o'qib beraman. Hozir ham kun.uz'da chiqqan xabarni o'qib berdim. O'sha mash'um sohil... O'sha go'dak haqida...
Rasmlarini ko'rib ko'zlarimdan yosh oqdi, bobom ham ko'rdilar... Va...


Yelkalari titrab yig'laydi bobom,
Ko'zlari jiqqa yosh soqollari xo'l
Deydi, qirg'oqlarda qoldingmi bolam
Uch yil jannatlarga izladingmi yo'l...

Ko'zim o'ngidan hech ketmaysan qo'zim,
Qaroqlaring artay lablarim ila
Oh jonim bolama yashirding yuzing
Endi qolganlarga ofiyat tila...

Nur balqqan chehrangdan silab ohista
Xayollarda sohildan ko'tarib oldim
Ohh, dardlaring dilim etdi shikasta
Bag'rimga bosiblar ovutib oldim...

Jajji qo'llaringda o'pdim avaylab,
Oyoqlaring ko'zlarimga surtdim bolajon
Xayolan ko'zingga bosganimda lab
Oh deya o'rtanib qiynalar bu jon...

Murg'akkinam, non ushoqdek aziz bolam,
Jannatlarda ko'rgin endi quvonchni sen.
U yerlarda bilmagaysan dardu alam
Bilmam qaydan izlay yupanchni men...

Bobojon yig'lamang deya bo'zlayman,
O'kinchla jilmayib, boshim silaydi
Shukrni o'rgandim deya so'zlayman
Bobom yig'lab elga tinchlik tilaydi...

Urush! Noming o'chsin jahondan
Tinchlik kezsin dunyoyu dunda
Shodliklar taralsin har bir makondan
Bolalar baxtli bo'lajak shunda...


P.S. Xayolimda Ozodbek Nazarbekov aytgan qo'shiqning shu misralari yangramoqda:  Tug'ilsayding o'zbek degan millatda
Yashar eding minnati yo'q rohatda...
misralar aynan shunaqamidi yodimdayam yo'q...

P.s.s. she'rni turoqlari tekshirilmagan.

P.s.s.s. bolakayni rasmini qo'yishga na jur'at, na toqat topdim o'zimda...

Organizmning sirli sandig'i

Inson yaralibdiki, o‘zining tuzilishiga, qanday yaratilganidan tortib barmoqlarining sonining nega aynan o‘ntaligigacha qiziqadi. Qiziq, nega odam ajdodlariga o‘xshaydi? Odamning xarakteri ham, hattoki e’tiqodi ham ota-onaga o‘xshaydi ba’zan. Bu qanday ro‘y beradi? Axir ajdodlardan shu belgilarni olib o‘tadigan “nimadir” bo‘lishi kerakku. Ota-ona bilan bolaning qon gruppasi har xilu sochlarining rangi bir xil bo‘lgan holatlar ham mavjud.O’sha bizning irsiy axborotlarimiz saqlanadadigan “nimadir” qamday tuzilgan? Bu qanday jarayon o‘zi?

 Bugun litseyni bitirganimizdan buyon na meni, va na boshqa sinfdoshlarni yo’qlaydigan, sinfdoshlar bilan yig’ilsak ham kelmaydigan bir sinfdoshimiz yo’qlab kelibdi mani, Universitetga, yuqoridagi savollarga javob izlab. Shu sabab ham shu blogpostni yozishga azm qildim. Menimcha  shu sinfdoshimni qiziqtirgan ushbu savollar sizni ham qiziqtirgan. Aslida, meni Biokimyo yo‘nalishini tanlashimga turtki bo‘lgan narsa  mana shu savollar, mo‘jizalar,  O‘Zni ilmiy o‘rganishga bo‘lgan ishtiyoqdir.

Bilaman, meni o‘qiyotganlar ichida biologlar kam. Shu boisdan ham ajdodlardan bizga irsiy axborotlarni olib o‘tadigan o‘sha “nimadir”  haqida  ilmiy emas dehqonchasiga tushuntirishga harakat qilaman.

Har soniya sayin kashfiyotlar qilinmoqda. Shunday buyuk kashfiyotlardan biri fan olamida DNK(dezoksiribonuklein kislota ) ning tuzilishini kashf etilishi bo‘ldi desak adashmaymiz.

Avvalombor shuni e’tirof etish kerakki, DNK jamiki tirik mavjudotda va bir qancha viruslarda topilgan.  DNK –irsiyatning moddiy asosi hisoblanadi. Irsiyatning moddiy asosi deganda shuni tushunish kerakki, DNK da irsiy axborot saqlanadi, va mana shu irsiy axborot nasldan naslga beriladi. Ota – onada uchraydigan xislatlarning, o‘xshashliklarning farzandda ham takrorlanishi mana shu  DNKda saqlangan axborotga bog‘liqdir. Farzandlarga tashqi tuzilish, intellect, xarakter kabi hislatlar bilan bir qatorda hatto organizmda kechadigan  qon aylanish, ovqat hazm qilish kabi  fiziolgik jarayonlarda uchraydigan kasallik yoki holatlarning o‘tishi ham mana shu irsiy axborotning tashilishiga bog‘liq.  DNKda yozilgan axborotlar sig‘imi olimlarni , butun insoniyatni hayratda qoldiradigan darajada kattadir. Ma’lum bo‘lishicha, insonning bitta DNK molekulasida yozilgan axborot million jildli ensiklopediyani to‘ldirishga yetarkan. Tasavvur qilyabsizmi atigi qondagi yadroda joylashgan mittigina “ipchalar” da shuuuncha ma’lumotni saqlanishini?! Organizm va hujayra haqidagi barcha informatsiyalar hujayra yadrosidagi DNKda yozilgan bo‘ladi.  Shu sabab ham , DNKni majoziy ma’noda “Organizmning sirli sandig‘i” deb ataladi.  Men “ip”ga o‘xshatayotgan DNK qo‘sh spiralga o‘xshaydi. Buni tasavvur qilish uchun xayolingizga ikkita ilonning bir biriga zanjirsimon chirmashib yotganini tasavvur qiling.

DNKning qo‘sh spiral ekanligi ma’lum bo‘lishidan oldin  DNKning tuzilishi haqida juda ko‘p muammoli savollar bor edi, jumladan irsiy axborot DNKni qayerida joylashadi? Yadro shikastlanganda irsiy axborotlar ham buzilib ketmaydimi  va hokazo.

DNKning qo‘sh spiral tuzilishini insoniyatga tushuntirish ham juda murakkab hodisa bo‘ldi. Shuning uchun Uotson va Krik (DNKning qo’sh spiral tuzilishini kashf etgan ushbu kashfiyotlari uchun Nobel mukofotiga sazovor bo‘lishgan olimlar) o‘sha kezlari yangi qurilayotgan uylarning quruvchilari bilan uchrashib, ularga uy zinlarini aylana spiral shaklda qurishini iltimos qilishadi. Va olimlarga ana shu zinalar yordamida DNK zanjirining qaysi qismida azot asoslari, qaysi qismida uglevod,fosfor qoldiqlariyu irsiy axborot joylashganini ko‘rsatib tushuntirib berishadi. Bunga ko’ra zinani qo’l bilan ushlanadigan tutqichlari borku shu joy DNKning tashqi qismi bo’lib uyerda DNKning uglevod, fosfor qoldiqlari joylashadi. Zinani yuradigan joylarida nuklein kislotalar bor deb tasavvur qilvorsa bo’ladi. Aytganimdek , zinani spiral holini aynan tasavvur qilish uchun quyidagi rasmga qarang:.

                                      

Yuqoridagi rasmga qaraydigan bo‘lsak, qo‘sh zanjirning ichida A(Adenin)ning qarshisida T(timin), G(Guanin)ning to‘g‘risida esa C(sitozin) joylashgan. DNKda saqlanadigan axborot aynan mana shu azot asoslarida yozilgan bo‘ladi. Azot asoslari spiralning ichida turli ta’sirlardan holi qilib joylashtirilishi hali fan yecha olmagan sinoatlardan biridir. Mo‘jizani qarangki irsiy axborot aynan DNKning ichki qismida saqlanadi. Vaholanki, dezoksiriboza(uglevod) va Fosfor qoldiqlari zanjirning chetida joylashib turli ta’sirlarga uchrashi ma’lum. Irsiyatning yuqoridagi holatda saqlanib avlodlarga turli o‘zgarishlarsiz,mutatsiyalarsiz o‘tishi bu ham olam yaratilishining mo‘jizlaridan biri desak yanglishmagan bo‘lamiz.

 Ushbu saqlangan axborotning naslga naslga berilishida, shakllanishida biologic dogma(replikatsiya-transkripsiya-translatsiya) bosqichlari bosilib o’tiladi. Bu haqida batafsil yozish niyatim bor albatta.

         Ha yana ko’pchilikni qiziqtiradigan savol: “DNKni qo’l bilan ushlab, ko’z bilan ko’rib bo’ladimi?”. Ha, albatta. DNKni turli organizmlardan:o’simlikdan, hayvon(qoni)dan, odam(qoni)dan ajratib olinganda bemalol ko’rishimiz mumkin. J

DNK tahlili tufayli irsiy kasalliklarning aniqlanishi, da’volash chora tadbirlarining yo‘lga qo‘yilishi jamiyatda sog‘lom muhitning shakklanishiga olib kelmoqda. Hattoki zamonaviy texnologiyalar asosida homila xorionidan ajratib olingan suyuqlikni DNKsi o‘rganilishi natijasida tug‘ilajak bolaning irsiy kasal yoki sog‘lom tug‘ilishi aniqlanmoqda.

         DNK to‘g‘risida qiziqarli faktlar:

1.     DNK har bir tirik hujayradan topilgan.

2.     Har bir hujayra ichidagi DNK spirali tekislansa uzunligi 2 metrga yetadi.

3.     Genetik o‘xshashlik: Odamning DNKsi tarkibidagi nukleotidlar ketma ketligi Ichak tayoqchasi bakteriyasi bilan 7 %, chuvalchang bilan 21 %, Sichqon bilan 90 %, Shimpanza bilan 94-98% o‘xshash bo‘ladi.

4.     DNK hujayra yadrosidan tashqari mitoxondrya va plastidalarda ham mavjud bo‘lib , lekin irsiy axborotni o‘zida saqlamaydi.

5.     Butun odamzotning DNKsi 99% bir biriga o‘xshash bo‘ladi. Faqat 1 %gina bir biridan farq qiladi. Ota-onalarga esa bolaning DNKsi 99,8 foizgacha o’xshaydi.

  P.S: DNK haqida ko'p va xo'p yozish mumkin, maqolaga o'xshab qolmasin deb qisqartirdim.

  P.S.S: DNK haqida batafsilroq yozilgan maqolam "Ma'rifat" gazetasida chop etilgan edi.

O'zligimizni asraylik...

Hayosizlikni demokratiya deydiganlar o‘qimasin.

“Manim mezonim vijdonim bo‘lib keldi, bundan so‘ng ham jilovim uning qo‘lida” degan edilar ustoz Abdulla Qodiriy.

Fikrimcha har bir odamning yashash prinsipi, amal qiladigan mezonlari mavjud. Bu mezonlar etiqoddan, tarbiyadan, dunyoqarashdan, bilimdan kelib chiqqan holda shakllanadi. Erk oliy tushunchaki unga ko‘ra inson ana shu mezonlar asosida harakatlanadi, bilganicha, anglaganicha yashaydi.  Bu yashash harakatlarda, imidjda, odamlar bilan munosabatlarda bo‘y ko‘rsatadi. Ha, men bugun ana shu siyqasi chiqqan mavzu haqida – madaniyatimizni dunyoga ko‘rsatishda ilg‘or vakillarimiz bo‘lgan qo‘shiqchilar haqida, aynan o‘sha mashhurlar  haqida yozmoqchiman. Yozish men uchun bugun ehtiyoj emas, majburiyat,

Yoshligimdan juda ko‘p savol berib o‘rganganman. Qiziq, O‘zbeknavo degan tashkilot nega mana shunday kiyimlarda xalq ko‘ziga ko‘rinishga ruxsat beryabdi ekan? Ajabo, qaysiduram qo‘shiqchi(nomi yodimda yo‘q, Botir Qodirovmidi..) chet elga ruxsatsiz ketgan deb litsenziyadan mahrum qilinadiyuu, axloqsiz kiyimlarda omma ko‘ziga ko‘rinishdan uyalmayotgan, ma’naviyatimizga zarar yetkazayotgan odamlardan litsenziya olib qo‘yilmaydi?! Balandparvoz gaplardek tuyular ehtimol, lekin men juda qo‘rqaman, kelajakdan juda qo‘rqaman. Avvalo, Allohim O‘zi tarbiya qilgan farzandlar bilan siylasunkuya, lekin ularni bunday hayosizliklardan qanday himoya qilarkanmiz a?! Ajab, kelajagimiz vakillarini ko‘zlari, qalblari qotib qolmasmikan? Hayosizlik oddiy holatga aylanib qolgan jamiyatda vatanini, oilasini himoya qiladigan avlod shakllanarmikan?! Milliylik deb bong urayotganimizda milliyligimizni dunyoga taratadigan  vakillarimiz yarimyolong‘och holda bizni tanitadilarmi?! Tasavvur qiling, oldingizdagi qizingiz siz bilan bemalol choy ichib Lolani kiyimini muhokama qilsa?! Dahshat emasmi bu?! Yigitlarku mayli, qizlar ham qarashga botina olmaydigan bu kiyimlarni kiyib chiqishga uyalmayotgan, vijdonlari yo‘l qo‘yayotgan MA’NAVIYATIMIZ TARANNUMCHIlarini yo‘lga solib qo‘yadigan tashkilot yo‘qmi?! Nafsoniyatimiz shu qadar pastmiki, dunyoda bizni shunaqa kiyinadigan deb o‘ylashsa, chidasak…Yoxud Abror Qodirovning ushbublogpostidek holatlar  ko‘payib ketsa ham ko‘z yumib ketaversak?! Ajab deyman.. .

Xop, uyda xohlaganicha kiyinsin, lekin xalq e’tiboridagi odam bu toifa kiyimlarni ko‘chada, sahnada kiyishdan ozgina bo‘lsada yuzi qizarsa, hech bo‘lmaganda yubkasini pastga tortib-tortib qo‘ysa bo‘lmasmikan?! Shim kiyishsa ham mayli, faqat tanalarini ozroq yopishsin…Qanday chiroyli milliy liboslarimizni zamonaviylashtirilgan fasonlari bor, shularni kiyib chiqsa yarimyolong‘ochlikdan chiroyli ko‘rinmaydimi? ! Hech bo‘lmaganda sog ‘liklarini o‘ylashsin.

Ochiq kiyimlar tanadagi pigmentatsiyani buzadi, epifiz degan bez  ishlab chiqaradigan gormon – melotonin o‘z vazifasini bajarmay qoladi. Yozda kunduzgi soat 9 dan keyingi quyosh nuri xavfli, tanada  teri o‘smalarini yuzaga chiqaradi, terini qaritadi. Mana nima uchun ayollar tez qariydi degan savollaringizga javob! Tor kiyimlar esa oshqozon ichak faoliyatini buzadi, mushaklarni erkin harakatini kamaytirishi evaziga nafas xastaliklari kelib chiqadi…

Bir tanishim bor, ko‘zining zreniyasi -8 va -9.  Ishdan juda kech qaytadi, ko‘p ko‘rib qolaman ochkisiz yuradi, yo‘lni xira ko‘radi…  Doim unga,: “ochki taqishdan uyalma? Joningda qasding bormi, bunaqa yurma” deyman.. Oxiyri bir kuni yorildi: “Dilnavoz, hech kim menchalik shukrona qila olmasa kerak ko‘zining ko‘rmasligiga, ishda ochki taqaman, ammo ko‘chada taqmayman, sababi ko‘chadagi yarimyalong‘och qizlarni ko‘ra olmayman, ularga tikilishdan bebahraman. Nigohlarim pok qoladi, kechqurun vijdonim bilan bemalol gaplashib yotaman, oriyatim tinch” deydi… Jiiim qolaman, kiyimimga qarayman…

2010-yil Ispaniyada edim. Biz turli davlat vakillari vatanimiz haqida taqdimot qildik, urf-odatlarimiz to‘g‘risida gapirdik. Ularning ko‘pchiligi uchun O‘zbekiston degan davlat, o‘zbek degan millat notanish edi. Bizni taqdimotimizdan keyin ularda biz haqimizda tushuncha paydo bo‘ladi. Ispaniyada qo‘l berishib, o‘pishib ko‘rishish oddiy holat, do‘stona holat. Biz bu haqida, bizda unaqa ko‘rishish uyatligi xususida gapirganimizdan so‘ng ular bizni odamovi degan xayoldan kechishgan. Juda yaxshi kirishib ketganmiz. Hattoki qo‘l berishmasdan “Que tal?” deb ko‘rishadigan, millatimni, urf-odatimni hurmat qilgan ana shu do‘stlarimni qalbimda cheksiz hurmat bilan eslayman hanuz…

 Bir kuni ispan tili darsidan hamma o‘z davlatidagi mashhur odamlar va qo‘shiqlar haqida gapirdi. Jumladan men ham gapirdim va “ Do‘ppi tikdim” qo‘shig‘ini aytib berdim. Videosini ham ko‘rishni xohlashdi, youtube’dan shu ashulani izlarkanman, ichimda “Ey Xudoyim sharmanda qilma, ishqilib yarimyolong‘och kiyingan birortasi chiqib qolmasinda” deb o‘tirdim, harqalay sharmanda qilmadi… Youtube ushbu ashulani videosini ko‘rishib havas qilishgani shundoq yuzlaridan bilinib turardi.. Savollar tagida qoldim “Sizlarda shunaqa kiyinishadimi? Hamma qizlar ham yuzga tik qaramay gapiradimi? Sizlarda erkaklar kosa yuvmaydimi? Ovqat qilmaydimi?” kabi… G‘ururlaniiib gapirib ketdim, biz haqimizda, millatimiz haqida… havas qilishdi, yashagilari keldi O‘zbekistonda, hatto Andrew degan bir kursdoshim muhabbat izhor qilib qoldi:). U menga emas, go‘zal odatlarimizga, inja kiyimlarimizga, beg‘ubor, chiroyli hayotimizga oshiq bo‘lib qolgandi aslida… Rosti, o‘sha darsdaa vijdonim simillab qo‘ygandi, axir hamma ham aytganimdek emas, hammamiz ham unday emasmiz…

Mana shunday chiroyli odatlarimizni ko‘rsataylik dunyoga, “uzbek girl” deganda googledan ochiq oyoqlar emas atlas kiygan qizlar chiqib kelsin. Yoqimli ovoz Yaratganning ne’mati, shunday chiroyli qo‘shiqlar aytayotgan qo‘shiqchilarimiz ozgina liboslariga ham e’tibor berishsin. Ochiq aytaman, men Lola Yo‘ldoshevaning muxlisasi edim, “Qolaymi aytgin”, “Sog‘indim” degan ashulalari playlistimda o‘chirilmaydigan ashulalardan… Oxirgi vaqtlardagi kiyimlari…Ammo, lekin, biroq, ustoz Tohir Malik aytganlaridek “Biz hayosizlikni san’at deb bilmaymiz”… Ko‘nglimiz qoladi hayosizlik targ‘ibotchilaridan… O‘zlariga kelishsin, o‘zlarini anglashsin…

Nigohlar zinosi og’ir gunohdir

Behayo qizlardan yuragim “oh” der

Razolat degani balki shundoqdir

O‘zligingiz asrang o ‘zbek qizlari…

Siz bo‘lajak ona, Sharqning ayoli

Siz O‘zbek qizisiz bo’ling hayoli,

Axir yomon bo‘lgan behayo holi

O‘zligingiz asrang, o‘zbek qizlari…

Ibola sindiring shayton qo‘lini

Tutingiz siz mahkam iymon yo‘lini

Mag‘rur ayting O‘zbek so‘zini

O‘zligingiz asrang, o‘zbek qizlari…

Dilnavoz B.T.

...

“Chiroylisan dedilar,o'tkinchi dedim.

Go'zallik umrning sog'inchi dedim.

Sen uchun jonimni beraman dedi.

Qani, bir yonimda o'lingchi dedim.”

Umrimga quyoshsan deydi jilmayib

Quyoshdan zerikar odamlar dedim

Ko’zlarim sendadir deydi xo’mrayib

Qani, ko’zlaringiz sug’uring dedim…

“Sensiz baxt yolg’on” deya ertaklar aytar

Mutlaq baxt aslida yolg’onku dedim.

Kiprik qoqmay: “Hayot poyingda” deyar

Hayotingiz shunchalar arzonmi dedim.

“Dunyoyim baxshida” deydi tap  tortmay

Dunyo siznikimas deyman o’ylanib…

Berahmsan der o’zga gap topmay

Yuragim muzlagan deyman o’rtanib...

Menga dunyolarni baxsh etmang sira

Sevsangiz duo-la saodat tilang

Bag’ritosh deb qilmang o’pkayu gina

Allohdan mendanda yaxshi qiz so’rang.

Berdiyeva D.T.

Odamning kuchlisi...

#np #Sevara_Nazarxon - "Bag'ri dunyo otajonimsiz..."

I Qism.

Insonning hayotida shunday lahzalar bo’ladiki, choy damlab berib dadasining yuziga termulib gaplashib o’tirgisi keladi. Ayni lahzada shunday kayfiyatdaman. Juda sog’indim. Tun. Negadir judayam tong otishini intiq bo’lib kutyabman bugun. Tong otishi bilan qo’ng’iroq qilaman. Ulg’ayish. Bitta qiz bo’lib bir olam erkaligu sho’xlik qilamanu, dadamga ayni damda bir choynak choy damlab bera olmayman. Kuniga 4 mahal telefon qilib, “begona taksiga chiqma, ovqatlandingmi, puling bormi, mustahkam bo’l” deydigan padarimni yelkalariga bosh qo’yib “jamiki tirik odamlar ichida sizni eng eng ko’p yaxshi ko’raman” degim kelyabdi.

Kichik ukam har kungidek telefon qildilar. Ovozi juda dardchil, hayratlandim, yerga ursa ko’kka sapchiydigan, kurashlarda yelkasi yer ko’rmagan paxlavonim, ko’chamizdan o’tgan har bolaga madhiyani ayttiradigan, bilmasa kitob olib chiqib yodlatadigan, shundayam bo’yin egmasa kuchini ishga soladigan ishkalim, yuragi, tanasi pozitivlikka, mehrga to’la ukamga qaydan bu dard?! “-Tinchlikmi, Shoh?(Uning ismi Shahzod, men Shoh deyman). Kimdir xafa qildimi?

-         Yo’q, opa. Bugun yana bir ishkal qiluvdim, dadam tanbeh berayotib aytgan gaplari yuragimni tilka tilka qildi… Dadam: “Bolam, yana ko’p tanbeh berasiz deb ichingda og’rinma, otaning tanbeh berishi baxt. Menda tanbeh beradigan, yiqilsam turgizadigan otam bo’lmagan”…dedilar, Opa biz eng baxtlimiz- a ota onamiz bor…”

Yig’ladim, hanuz yig’layabman.

1963-yil 6-yanvar. Yetimlik tamg’asi bilan dunyoga keldilar. Onalarining qornida olti oylik vaqtidayoq bolalik baxtidan – otalaridan ayrildilar. 5 bola yetim, bir ayol beva, ota-onalari bo’zlab qolishdi.

“Rais bolam allayo” deb qon yig’lab alla aytgan ekanlar buvim. Bobom rahmatli rais bo’lganlar. Ularning o’limi sabab oilani boqishni katta bobom(dadamjonimning bobolari) va amakim zimmasiga olganlar, Dadam va kichkina ammam hali bola bo’lishgan.

5 yoshlarida dasht(bizda paxta bug’doy ekiladigan joy shunday ataladi, bu joy uyimizdan 10 kilometrcha uzoq )dan borib mollarga o’t olib kelar, eshakka bo’ylari yetmasdan chiqolmaganliklari uchun uydan ammam eshakka mindirib yuborar ekanlar, dashtda esa amakim kutib olib eshakdan tushirar ekanlar. O’sha yili baxtsiz xodisa sabab katta ammam ham qazo qiladilar. Ismlari Gulchehra bo’lgan. Chap yonoqlarida xoli bo’lgan. Meni buvim ham, ammalarim va amakim ham bolalaridan ko’proq yaxshi ko’rishlarini sabablaridan biri rahmatli ammamga juda o’xshaganim uchundir ehtimol…

         Dadam maktabda eng yaxshi o’qiganlar, fikrimcha dadamni bu qadar zo’r o’qishlariga ajdodlaridan o’tgan smart genlar ham sabab bo’lganJ chunki katta bobom ham, dadamning dadalari ham katta olim bo’lganlar. Uyimizda arab tilida yozilgan nodir kitoblar ham bundan dalolat beradi. Katta bobom Buxoroga otda qatnab o’qigan ekanlar. Katta bobomni oq ot ustida, oppoq yaktakda ,yuzlaridan nur taralgan holda tasavvur qilaman, bu tasavvurni ammam uyg’otganlar. Dadamjonim yoshliklaridan og’ir mehnat qilganlar. Qo’llaridagi qadoqlar so’zlarimning isboti… Boshoq terganliklaridan qavarib qonab ketar ekan. O'tin olib kelish uchun katta mashinalari yo'qligi uchun kilometrlab yo'lni eshak aravada bosib o'tin olib kelar ekanlar...Ammo eng buyuk maqsad: o’qish va xalqqa xizmat qilish bo’lgan. Shu sabab mol boqib kitob o’qiganlar, mardikorlik qilib misol masala ishlaganlar, uxlamasdan til o’rganganlar. 6 yoshdan Yakkabog’ tumanidagi 34-sonli maktabga borganlar. Maktabda shashka shaxmatda, futbolda dadamga teng keladigani bo’lmagan. O’sha vaqtlarda shaxmatda yutgan odamga ko’p hollarda shaxmat taxtasi sovg’a qilingan ekan. Uyimizda dadamjonim yutgan shaxmat taxtalarining turlichasi bor.  Dadam yutgan shaxmat taxtalarini sotib puliga kitob sotib olib o’qiganlar, o’sha kitoblar hanuz uyimizda, har safar ularni ayam changlarini arta turib, dadangni tinimsiz mehnatlari evaziga olingan kitoblar deb avaylaydilar. . U vaqtlarda kitob olishgada pullari bo’lmagan ekanligi sababmi dadam uchun eng yaxshi sovg’a doimo kitob hisoblangan. Esimni taniganimdan buyon dadam va ayamni kitob o’qimasdan o’tgan kunlarini eslolmayman. Ular kitob o’qib dam oladigan, xordiq chiqaradigan insonlar. Bizni ham kitobga mehr qo’yishimizga sababchi bo’lgan Jannatimiz ular. Ertalab maktabga, tush vaqtidan kechgacha dalada ishlagan dadam, kechalari chiroq yorug’ida kitob o’qigan ekanlar.  Hozir ham ishdan tush vaqtda ovqatlanishga kelsalar, birrov bo’lsada kitob mutolaa qiladilar. Ha, dadamda baxtli bolalik bo'lmagan. Ammo shunday deb biror marotaba noliganini eshitmaganman. Shukr qilishni Qiblagohimdan o'rganganman... Qiyinchiliklar bilan 1979-yilda maktabni tugatgan dadamni Institut quchoq ochib kutib olmaydi. Ikki yil o’qishdan yiqiladilar. U vaqtlarda imtixon uch bosqichli bo’lib og’zaki olingan va uch kunda bo’lgan ekan. Birinchi  yilda ikkita imtihondan a’lo baho bilan o’tgan dadam, uchinchi imtihonlarida apenditsit bo’lib bora olmagan va o’qishdan yiqilgan ekanlar. Ikkinchi yilda  esa o’qishga topshirmaganlar, chunki ammam o’qir ekanlar, ammamni qiynalishlarini istamagan dadam va amakim o’qishga topshirmay oila boqqan ekanlar. Uchinchi yilda imtihonga borgan dadam imtihon oluvchi domla bilan tortishib qolgan ekanlar, matematikadan bo’lgan bir masalani to’g’ri ishlagan dadamga” to’g’ri ishlamagansiz” deb pas baho qo’ygan, isbotlarni qabul qilmagan ekan o’sha domla. Keyinchalik dadam Institutga kirganlaridan keyin dadamdan bu odam o’shanda xatolik o’tganini aytgan va dadamga barcha bilganlarini o’rgatgan ekanlar. Vanihoyat dadam to’rtinchi yili  Xalq xo’jaligi va Iqtisodiyoti Instituti hozirgi Toshkent davlat Iqtisodiyot Universitetiga o’qishga qabul qilinadilar. Ammo o’qish oson emas. Shaharda nafas olish ham “pul” edi. Amakim yordam bera olmas edilar, o’zlari jo’jabirday jon, kichkina ammamning o’qishlariga qarashganlar. O’sha yili katta ammam o’qishni tugatadilar va endi yordam berish navbati ammamjonimga keladi. Zulfiya ammam dadamni boshqacha  mehr bilan yaxshi ko’radilar, hozirgacha har kun bir martadan ko’rmasa, ovozlarini eshitmasa “uxlolmaydilar”.  Qishda dadamni ko’rgani Toshkentga kelgan ammam dadamni qo’llari  qora mehnatdan qonab  ketgani holda ko’radilar.  Dadam mardikorlik qilib pul topganlar, kitob sotib olganlar... Ammam yig’lab yig’lab qaytadilar. Qaytiboq, uchta ishga kiradilar. “Men ishlayman, tanamda jonim qolmaguncha ishlayman, ammo ukam boshqa qora mehnat qilmaydi” deb jon jahdi bilan pul topishga harakat qilganlar. Birinchi maoshlaridan onalariga ya’ni buvimjonimlarga emas, dadamga ustbosh qilib Toshkentga boradilar. Bunday oqibatni ko’rib buvim rosa yig’lagan ekanlar, duo qilib. Ammam hech kimdan kam bo’lmasin deya, dadam o’qishni bitkazgunga qadar dadamga yordam beradilar. Dadam ammamni shu qadar ardoqlaydilarkiii. Ayamjonim esa o’zlariga biror narsa olsalar, ammamga ham oladilar, o’ziga iliganlar har narsani ammamga ham ilinadilar. Ardoqlaydilar, avaylaydilar…Arziydilarda…

Shu o’rinda yaqinda bo’lgan voqea yodimga tushdi. Har safar qishloqqa borsam, men hali ulgurmasimdan ammam ko’rgani keladilar, har doim sumkalarida man yaxshi ko’rgan shokolad bo’ladi. Gap shokoladda emas, bolalaridan ko’proq menga ilinganliklarida… Bu safar ammamnikiga o’zim borishimni aytib telefon qildim. “Kutaman, jonimbolam kel” dedilar… Oh, qanday bag’ritoshmanki, boshqa ishlar bilan chalg’ib shomga yaqin ukam bilan bordim… Ammam bechora kechgacha dasturxonni yig’masdan, sovugan ovqatni o’rniga yangi ovqat qilib “Novotjonim(buvim,ammam, amakim erkalab shunday deydilar) baribir keladi” deb kutib turgan ekanlar. Dasturxon esa faqat Dilnavoz yaxshi ko’radigan qilib bezalgan… Yo Robbiy, bunchalar mehrni qanday qaytaraman?!

Allohim dadamni shu qadar yaxshi ko’rgan, yordam bergan, meni farzandlaridanda ortiqroq suyadigan ammamga , hanuz yosh boladek erkalaydigan amakimga uzoq umr bersin, farzandlarini kamolini ko’rsin ilohim.

Dadam Institutni 1989-yilda tugatadilar.  Qishloqqa qaytadilar. Buvim rosa yig’lagan ekanlar, rais bolam keldi deb… 1990-yil 6-yanvarda dunyodagi eng go’zal mehribon inson ayamjonimga uylanadilar. O'sha yili dadam Sharof Rashidov jamoa xo'jaligiga iqtisodchi mutaxassis bo'lib ishga qabul qilinadilar. Ishlab ham ilm o'rganishdan charchamaydilar.  Maqsadlari sari dadil qadam tashlashni boshlaganlar. Bu esa muvaffaqqiyatni ta'minlagan. Dadam doim yorug’ kelajakka ishonganlar, intilganlar. Orzulari ro’yob bo’lishini doim kutganlar.

P.S:  Blogpostni davomi keyinroq, u avtobiografik shaklda)

Kundalikning bir sahifasidan: Bugun va Blogerlar haqida

Soat 00:33. Dars qilyabman. Hozirgina Telomerlar va telomerazalar haqida maqola yozib tugatdim. Umuman olganda bu hisobotga o’xshagan maqoladan hozircha ko’nglim to’lmadi. Ommaviy madaniyat haqida ham yozish meni jilmayib kutib turibdi. Hali bugunga o’qishim uchun rejalashtirganlarimni 40 fozini ham o’qib ulgurmadim. Ammo shunga qaramasdan bugungi kun uchun shukr. Bugun Sog’uniy hazratlari hayotlari haqida ajoyib diplom ishining xomaki nusxasini topib oldim, keyin uni manga sovg’a qilishlariga majburladim. O’qigim kelyapti. O’qib tugatsam kichikroq qilib maqola yozsammikin? Ularning nabiralari - domlamning xotiralari bilan sayqallab yozsammikin… Darvoqe, bugun uch marta “qizardim”. 

Birinchi qizarishni nomini “hijolatchilik” deb nomlayman, domlamdan kitob olgandim shuni qaytarib olib borganimda vaqtliroq qaytarmaganimdan hijolatdan qizarib ketdim. Ustozim shunday ajoyib “dakki” berdilarki, beixtiyor ichimda “Sog’uniy hazratlarini nabiralarida, tanbehlari ham erkalashdek, shirin nasihatdeka” deb yubordim. Vaqtliroq qaytarmoqchidim, u kitobning ayrim joylarini yozib qoldim, shu sabab ulgurmadim… Axir u kitobni boshqa yoqdan topolmadim, elektron versiyasi ham yo’q. Buni ustiga tarixni asl ranglarining bir qismchasi ochib berilgan bu kitobni yaxshi ko’rib qoldim.  Bundan ytashqari men o’zimga ilinganim shu kitobni, ukalarimga ham ilindimda. Ammo, shunga qaramasdan, yana kitob berib turadigan bo’ldilarJ.

Ikkinchi qizarishni nomini “uyatdan qizarish” deb nomlayman. (: . Qandli diabetga javobga genlar haqida ikki uchta maqolani o’qishni aytgandila ustozim, yodimdan ummuman chiqib qolibdi, bugun laboratoriyada ish yo’qku deb qo’shiq eshitib, tennislar o’ynab qaytib kelsam, ustozim xonalariga chaqirib, xulosalarimni so’rasalar bo’ladimi?!(( Biofizik ustozimni gaplari yodimga tushib ketdi: “Eh Dilnavoz, dangasa tomirlaringiz har doim faol” derdilar. Darvoqe ustozim oktyabrda  chet eldan keladilar, kelgunlaricha bir dunyo maqolalarni yozib IELTSni olib, dissertatsiya ishimni yozib bo’lib ularni LOL qilib qo’yishni maqsad qildim. Shu maqsadlarni qildimuuu yana ularni: “Dilnavoz siz doim kelasi zamonda gapirasiz, o’tgan zamonda gapirganizni, “shu ishni mana vaqtida qildim” degan gapizni eslolmayman” deganlari yodimga tushib qoldi)). Umuman olganda ayb mandayam emasda, maksimal darajada harakat qilsam ham ulgurmasam nima qilay axir?! J

            Uchinchi qizarishni nomini “Jaxldan qizarish” deb nomlayman. Bugun marshrutkada bir qiz “yo’l puli qancha” deb so’raganda haydovchini “ko’rga hassadek qilib yozilgan ko’rmayabsizmi?” degan so’zlaridan “kechirasiz amaki, ko’zim o’tmaydi” deb ma’yus tortgan qizni ko’rib haydovchidan jaxlim chiqib qizarib ketdim… Ammo, hech narsa demadim((. Halimlik, muloyimlik qilishga buyurilganmizku, oddiy so’zlargada e’tiborliroq bo’lishimiz kerak ekan… Ba’zan, odamlarni ranjitib qo’yaman… Ba’zan men ham qo’pollik bilan mehrli dillarni yaralaganman… Muloyimroq, yaxshiroq bo’lishim kerak. Bandasi haqqidan kechmaydi…

            Darvoqe, bugun blog.telegraf.uz’ga kirsam Blogerlar tanlovining keyingi bosqichiga o’ta olmabman. Umuman olganda buni kutgandim (: . Chempionat haqida ikki og’iz. Bu chempionat uchun birinchi Blogerlar chempionatiga qaraganda ancha ko’proq  mehnat qilingani sezilib turibdi. Tanlov uchun berilgan blogpostlar ham ajoyib, ayrimlari odamni ilhomlantirsa, ayrimlari hayajonga soladi. Ba’zi blogpostlardan esa olam olam ma’lumot olsa, nimanidir o’rgansa bo’ladi. Masalan Sanjar Said akaning, Muzaffar Qosimovning, Jamshid Xoliqulovning, Otabek Yo’ldoshevning blogpostlarini shu jumlaga kiritaman.  Ayrim blogpostlarning hikoya janrida ajoyib “tilda” yozilishi esa  adabiyotimiz kelajagida yangi quyosh chiqayotganidan darak bergandek odamni shodlantiradi, “Soyabon” va “Tantiboyvachcha” kabi blogpostlarni fikrimni dalili sifatida keltirishim mumkin. Odamni yaxshilikka undaydigan, ibratlanishga chorlaydigan, fikrlarini charxlaydigan blogpostlarni o’qib ham mazza qildim. Bularni Jumlasiga Gulruxsora Xudoyberdiyevaning “G’urra”, Iqboljon Yusupovning “Hayot surati”,  Feruz Muhammadning “O’lim meni da’voladi” kabi blogpostlarini kiritishim mumkin. Hattoki blogpostlarga yozilayotgan kommentlar ham ajoyib. O’z o’rnida bildirilayotgan tanqidlar, maslahatlar, fikrlar beiz ketmasligiga ishonaman. Men uchun ushbu bosqichning champion blogposti esa Zilola Bahorni “Dadamga” blogposti. Men dunyodagi eng yig’loqi qiz bo’lsam kerakki, bu blogpostni o’qiganimdan buyon shu blogpostni eslasam ko’zimda yosh halqalanadi, yuragim entikadi. Faqatgina dugonam bo’lgani uchun emas, blog ochishimha turtki bo’lgan insonlardan biri bo’lgani uchun ham Zilola Bahorga, Zilola qatorida blogpostlari bilan doim bizni zeriktirmaydigan, men doimiy o’quvchilari bo’lgan Bamaylixotir, Dilrabo, Gulruxsora, Sanjar Said aka, Kama Noir, Abror Qodirov, Diyor Imomxo’jayev, Aziz Qarshiyev, Sherzod G’aybullayev va boshqa yarim finalga yo’l olgan blogerlarga omad tilayman. Biz sizni o’qiyabmiz, va ajoyib blogpostlar kutib qolamizJ.

            Tanlov tashkilotchilariga, hakamlarga o’z minnatdorligimni bildiraman. Vaqt oltin, Ana shu oltin vaqtlari ayamasdan blogpostimni o’qiganlarga esa vaqtingiz uchun rozi bo’lingizlar deyman.

Assalomu alaykumJ

9-apreldan 10- aprelga o'tar kechasi. 2015.

Soat: Tun 01:15

P.S: Shundoq blogpostni joylayman deb internetni yoqishimni bilaman, trafigim tugab qolibdi. Shu sabab ertaga kunduzi joylashga qaror qildim)

Salom bahor :) : “apshu” :(

Bahorning tashrifi ko‘ngillarni quvontiradi, gullarning ifori, kurtaklarning ochilishi, guldan gulga quvnab yurgan kapalaklar odamning bahri dilini ochadi. Ammo, shunday go‘zalliklardan bahra olishga “allergiya” nomli “dushman” halaqit beradi. Fevralni boshlaridanoq meni o‘ylantirgan mavzu shu: Allergiyadan xalos bo‘lish. Chunki o‘ylashimcha har qanday darddan halos bo‘lishga intilish bu shukronalikning ko‘rinishi. Sizni bilmadimu, daraxtlarning gullashi bilan shu aksirish men bilan dugona bo‘lib oladi. Gullarning changlanish davridaku asti qo‘yavering. Avval ham allergiyadan qutulish haqida o‘ylagandimu ammo chora ko‘rmagandim hech. Bu yil chorani kitob o‘qib, allergiyani sabablari va kelib chiqishidan boshladim birinchi qadamni. Hozirgi kunda dunyoning 37 foiz aholisi allergiyadan azob chekadi.

Allergiya — kishi organizmida tashqaridan ta’sir qiluvchi allergenlik xususiyatiga ega bo‘lgan har xil yot moddalarga nisbatan paydo bo‘ladigan o‘ziga xos reaksiyadir. Allergiya immun sistemaning pastligi ya’ni immunodefitsit sababli kelib chiqadi.

Allergiya organizmga turli yo‘llar bilan, og‘iz, nafas yo‘llari, teri orqali va nasliy moyillik bilan kirib keladi. Allergiyaning kelib chiqishiga asosan allergenlar sabab bo‘ladi. Allergenlar allergiya keltirib chiqaruvchi genlar hisoblanib ular ikki xil bo‘ladi: ekzoallergenlar(turli xil bo‘yoqlar hidi, o‘simliklarning gul changlari, hayvon mo‘ynalari) hamda endoallergen(oziq-ovqat mahsulotlari:qovurilgan go‘sht, tuxum oqsili, baliq, shokolad, sitrus mevalari, dorilar antibiotiklar, zardoblar, sulfanilamidlar va b.sh.) lar.

Allergiya yuqumli kasallik degan tushuncha hozir juda ommalashgan. Ammo,  allergiya yuqumli emas. Allergiya asosan hayot davomida orttirib olinadi. Bunda yuqorida ta’kidlaganimizdek asosan immunitetning passiv holati  sabab bo‘ladi.

Allergiya nasldan naslga beriladigan xastalik hisoblanadi. Farzandlar allergiyaga moyillik bilan tug’uladilar,ko’p hollarda.

Bahorgi allergiya sabab nafas bo‘g‘ilishi,tomoq qirilishi, burun qichishishi va bitishi, aksirish, yo‘tal, ayniqsa, nafas olishi va chiqarishi og‘irlashadi, shamollashga o‘xshab ketadi. Yuqoridagi sabablardan ham ko‘rishimiz mumkinki, allergiya to‘laqonli hayot tarziga putur yetkazadi. Hayot go‘zalliklaridan bahra olishga halal beradi. Bundan tashqari, aytganimizdek nasldan naslga o‘tishi mumkin. Allergiyadan xalos bo‘lish uchun allergologlar turlicha tavsiyalarni berishadi. Men sizga hayotda qo‘llanilgan, o‘z effektiga ega bo‘lgan allergiyadan xalos bo‘lish choralari haqida maslahat bermoqchiman. Roppa rosa bir oy davomida qilgan parhezim va allergiyaga qarshi kurashim beiz ketmadi. Bugun ataydan, gullagan daraxtlarning taglaridan piyoda yurdim, oduvanchik pufladim, momoqaymoqning “par”lari uchib yurgan joylardan kezdim. Ishonasizmi, g’inq etmadim)) Yo‘talmadim ham, aksirmadim ham. Faqat burnim baribir sal pal bitdi. L

Ushbu natija ham yaxshi natija men sizga aytsam, bunga erishish uchun kun tartibim va taomnomamga e’tiborimni qaratdim.

Buning uchun eng avvalo immunitetni oshirish talab qilinadi. Keksalarimiz ayni bahorni “ilik uzdi payt” deyishadi. Bu bejizga emas. Bahorda immunitet pasayadi. Shu sababdan immunitetim zo‘r ishlayabdi deganlar ham bahorda ba’zam kasalliklarga taslim bo‘ladilar. Immunitetni oshirish uchun vitaminga boy mahsulotlar jumladan Sut, Qatiq, Olma, Sabzi, Piyoz va sarimsoq piyozi
Sedana yog'i (kuniga 1 choy qoshiq), Turshak, olma qoqisi va ularning damlamalarini istemol qilishni tavsiya qilinadi. Eslatib o‘taman ushbu immunitet oshirish usuli faqat allergiya bilan og’rigan bemorlar uchun. Keyin, men sedana yog’ini ikki kunda bir 0,5 choy qoshiq icholdim. Sedana yog’ida o‘limdan boshqa hamma narsani da’vosi bor deyishadi. Sedana yog’ini ovqatdan 10 minut oldin 10 kun davomida iching.   

Allergiyadan xalos bo‘lish uchun bir muddat parhez qilish talab qilinadi. Ushbu parhez asosan allergic reaksiyalarni kamaytirish uchun qilinadi. Parhez uchun sitrus mevalar, yong‘oqlar yeryong‘oq, bodom, xandon pista, yangi va tuzlangan, ikra, konservalar, parranda go‘shti, shokolad va uning turlari, o‘ksus, qalampir, mayonez, xren, tomat, baqlajon, qo‘ziqorin va tuxum, qaynatilmagan sut, dukkakli mahsulotlar, alkogol va alkogolli, rangli ot go‘shti va uning mahsulotlari, qizil rangli mahsulotlar, qizil lavlagi, qizil olcha va hokazolar taomnomadan olib tashlanadi.

Nafas yo‘llari bilan bog’liq allergiyalar juda xavfli bo‘lib, allergik xastalik bilan og‘rigan bemor o‘z vaqtida davolanmasa, bronxial astmaga aylanib ketishi mumkin. Burun bitgach, odam to‘liq nafas ololmaydi, kislorod yetishmasligi natijasida boshda ham og‘riq boshlanadi. Kislorod yetishmovchiligi ko'plab kasalliklarni keltirib chiqaradi.

Agar sizda allergiya yangi boshlangan bo‘lsa, yuqorida taqiqlangan mahsulotlarni bir oy umuman iste’mol qilmang. Ertalab uyg’ongandan kamida 100 ml suv iching va mumkin bo‘lgan mahsulotlar bilan 15 minutdan keyin nonushta qilasiz, tushlik ham xuddi shu tarzda olib borilishi kerak. Kechqurun uxlashdan oldin ham suv yoki qatiq ichish tavsiya qilinadi. Nafas yo‘llari bilan bog’liq bir qancha mashqlar olib borilishi tavsiya qilinadi. Ertalab yugurish. Yugurganda hansirab qoladigan darajada emas. Sport to‘g‘ri ovqatlanish bilan birga olib borilmasa, foydasi sezilmaydi. Kuniga 4-5 marotaba toza suv bilan burunni va tomoq yo‘llarini chayish kerak. Ertalab va kechqurun chuqur nafas olib chiqarish mashqlarini qilish tavsiya qilinadi. 

"Siz bizga sog'lom keraksiz" deydiyu bir reklamada, shunga o'xshash -  biz hammaga sog'lom kerakmiz, avvalo o'zimizga :). Berilgan omonatni o'zimiz ehtiyot qilaylik.