Antropometrik ko'rsatkichlar.

 Men bilgan yagona go’zallik

– bu “salomatlik”dir. 

  G.Geyne

Normal holatdagi odammizmi?

Ajoyib savol a?

Ya’ni o’sish va rivojlanish ko’rsatkichlarimiz normal hisoblanadimi? Bo’yimiz? Vaznimiz? Tana kuchimiz? Oyoqlarimiz uzunligi?

Normal holatdagi o’sish va rivojlanish organism uchun juda muhim hisoblanadi. Tezda charchash, pessimistlik, metabolizmdagi kamchiliklar ham mana shu o’sish va rivojlanishni normal holatda emasligi tufayli vujudga keladi.

Biz o’z tana ko’rsatkichlarimizni shifokor nazoratisiz ham o’zimiz bajara olamiz. Quyida shu bo’yicha bir qancha ko’rsatkichlarni keltirib o’taman. Bu ko’rsatkichlarni o’lchaydigan yo’nalish ANTROPOMETRIYA deb ataladi.

Antropometriya  -  (yunoncha anthrōpos – inson,  + metreō – o’lchash) — ya’ni insondai asosiy ko’rsatkichlarni o’lchashni nazarda tutadi.

1.     Oyoqlarning nisbiy uzunligini aniqlash.

(A-B)*100/B

A-  Bo’y uzunligi - tik turganda o’lchaysiz

B-   Bo’y uzunligi – o’tirganda o’lchaysiz. (Bunda stulda qomatni tik tutib o’tirgan holatda o’lchash tavsiya qilinadi)

O’lchangandan keyin yuqoridagi formulaga qo’yib hisoblaysiz.

Me’yorlar:

86-92 foiz- o’rtacha oyoqlar

86 foizdan past- kalta oyoqlar

92 foizdan yuqori natija esa uzun oyoqlarni bildiradi.

2.     Tana massa ko’rsatkichini aniqlash.

P/H² *1000

 P- Tana massasi (kilogrammda)

H- Tana uzunligi

  Va yuqoridagi formulaga qo’yib hisoblanadi, agar natijalar:

18,5 dan kam bo’lsa- tana massasi me’yordan oz.

18,5-24,9 bo’lsa me’yoriy tana massasi;

25-29,9 bo’lsa I darajali semirish;

30,0-34,9 bo’lsa II darajali semirish;

35,0-39,9 bo’lsa III darajali semirish;

40 dan ortiq bo’lsa IV darajali semirish.(Gormonal kasalliklar sababli bo’lishi mumkin. Bu semirish xavfli. Buqoq tekshirish va da’volanish, parhez tavsiya qilinadi)

3.     Tana kuchini aniqlash. Pinye indeksi deb ham ataladi.

A-(B+C)

A-  Bo’y uzunligi

B-   Tana massasi(kg)

C-   Nafas chiqarilayotganda ko’krak qafasining aylanasi(sm)

Baholash:

10 dan kam – Baquvvat tana tuzilishi;

10-20 –Y axshi tana tuzilishi;

21-25 –O’rtacha kuchli tana tuzilishi;

26-35 –Kuchsiz tana tuzilishi;

36 dan ortiq –Juda kuchsiz tana tuzilishi.

 

Yuqoridagi ko’rsatkichlarini dangasalik qilmasdan tekshirib ko’ring, Agar qiziqarli va foydali bo’lsa keyingi blogpostlarda ham Antropometrik boshqa ko’rsatkichlar haqida yoritib boraman.

Ота ким?!

"    

     

Профессор ўзи лекция қилаётган магистрларга
“Ота ким!?”,~ деган саволни ташлади.
Жавоблар турлича бўлди. Ҳар кимнинг жавобидан ўз отасига бўлган муомаласи билиб олинар эди. Жавобларнинг ичида жуда чиройлилари ҳам,
жуда оддийлари ҳам бор эди...

        Лекин профессорнинг ёдида сақланиб қолган ва унга қаттиқ таъсир қилгани қуйидаги жавоб эди;

       "Ота... Сен унинг туфлисини киясан. Аммо туфли катта, оёғинг эса кичик бўлгани учун ўзингни эплай олмай йиқилиб тушасан. Сен унинг кўзойнагини тақасан ва кўзойнакнинг сенга анча катта эканлигини ҳис этасан. Сен ундан машинасининг калитини сўрайсан. Ўзингни отанг ўрнида тасаввур қилиб, машинани бошқармоқчи бўласан. Хаёлингга бир нарса келиб, отангга телефон қиласан. У ўз иши билан банд бўлса-да, сен билан гаплашади. Уйга қайтгач, сени бағрига босиб, меҳр билан қучиб, юз-кўзларингдан ўпади... Бироқ сен билмайсан, ўша куни раҳбари уни койиган, танбеҳ берган бўлиши ёки шериги дилини оғритган бўлиши ёхуд сизларнинг нафақангиз унга бироз оғирлик қилган бўлиши мумкин. У ишдан келган заҳоти сен астагина: “Отажон, менга пул беринг, қанд оламан” дейсан. У эса: “Қўзичоғим, эртага ишдан қайтишда ўзим олиб келаман” деб жавоб беради. Эртаси куни ишхонада тинимсиз ишлагани, иссиқда толиққани, турли одамлар билан муомала қилавериб ҳолдан тойгани учун сенинг талабингни унутиб, ишдан чарчаб келади.
Сен ундан:
“Отажон, қанд олиб келдингизми?!” деб сўрайсан. Шунда у чарчаганини ҳам унутиб,
сенга қанд олиб келиш учун қалби қўри билан кўчага отланади...

БУГУН ЭСА....

 Туфлиси эскиргани учун киймайсан. Унинг кийимларини, фикрларини, машинасини эскиргани учун, модадан қолгани учун ерга урасан. Ахир сен
ўртоқларингга зўр машина билан мақтанишинг керак-ку! Унинг машинаси эса мақтанишингга арзимайди. Унинг гаплари ҳам сенга ёқмайди. Унинг қалтироқ қўллари билан қилган ҳаракатларидан жирканасан...Агар уйингга оғайниларинг меҳмонга келса, отангнинг борлиги сенга малол келади. Ишқилиб
оғайниларимнинг кўзи отамга тушиб қолмасинда деган ҳадик билан ўтирасан. Кеч  қолсанг, хавотир олиб, сенга қўнғироқ қилади. Отангнинг бу иши сенга сени безовта қилаётгандек, халал бераётгандек, ҳоли- жонингга қўймаётгандек туюлади. Агар у сенга қайта-қайта телефон қилса, телефон гўшагини кўтармай ҳам қўяверасан. Уйга жуда кеч қайтганингда, ҳаётда масъулиятли бўлишинг учун у сени койиса (зеро, у ҳалиям сени тарбия қилишда давом этмоқда, ўз масъулиятини ҳис этмоқда, чунки, у сенга жавобгар шахсдир. Ҳар бир жавобгар шахс эса ўз қўл остидагиларга масъулдир), сен унга овозингни кўтарасан, сўзларинг билан уни қийин аҳволга солиб қўясан. У эса индамайди. Йўқ, сендан қўрққанидан эмас, сенинг муомалангдан ҳайрон бўлганидан, сендан бу оҳангдаги жавобни кутмаганидан жим бўлиб қолади. Кеча йигитлик чоғларида сени елкасига кўтариб юрар эди. Бугун эса сен ундан жуда ҳам “баланд” бўлиб кетдинг. Кеча сен зўрға-зўрға гапирар, ҳарфларда хато қилардинг...

Буган эса сени ҳеч ким жим қила олмайди, гапиришдан тўхтата олмайди. Ўша кунларни унутдингми ёки ўзингни унутганга соляпсанми?! Сенга ҳар қанча
қўполлик қилса ҳам, сени ҳар қанча ҳоли- жонингга қўймаса ҳам, сени ҳар қанча койиса ҳам, сен индамай тур! Ахир у сени отанг!!! Сени гўдаклигингда, ғўрлигингда, ҳеч нарсани билмайдиган пайтингда бағрида кўтариб юрганидек,энди сен ҳам уни касаллигида, қарилигида кўтариб юр! Унга қўлингдан келган
барча яхшилигингни қил! Сендан бошқалар ўтиб кетган оталарини қайта кўриш илинжида, отамни яна кўрармикинман деган орзуда яшамоқдалар. Мендан “Кимни яхши кўрасан?” деб сўрашди. Уларга шундай деб жавоб
бердим:

“Менинг туғилишимни тўққиз ой кутган, туғилганимда дунёларга сиғмай, мени катта ҳурсандчилик билан кутиб олган, қариб, касал бўлиб ётиб қолгунича мени тарбия қилган инсонни яхши кўраман. У шундай инсонки, унга
бўлган муҳаббатим қалбимда абадий яшайди. Барча одамлардан узр сўраб шуни
айтмоқчиманки, ҳеч ким отамга ўхшамайди”. 

        P.S: Ушбу ёзилганлар кўчирилди. Афсуски муаллифини билмайман, Ўқиб таъсирландим. Сизга ҳам илиндим. 

Qadarimga roziman...

Aslida ushbu yozilayotganlarini tvit shaklida yozmoqchi edim. Uzilib uzilib yozilsa hozirgidek ishtiyoq bilan yoza olmasam kerak deb o’ylab blogpost yozib qo’ya qoldim.

Men umrimning har lahzasi mo’jiza ekanligini his qilganman. Kasbim tufayli esa anglaganman. Ammo bugun shunday mo’jizalardan biri ro’y berdikiiii…

Opam(amakimning qizi)ning 3 ta qizi bor. Shahrizoda, Beg’ubor, Kumushbibi… Muhammad Ibrohim ismli farzandlari esa chaqaloqligida vafot etgan. Opam judayam o’g’il farzandli bo’lishni xohlar edilar.

Bahorda Toshkentga keldilar. Homilador ekanlar. Jinsini aniqlatmoqchi ekanlar. Yakkabog’da, Shahrisabzda ham qiz deyishganini aytdilar. Agar Toshkentda apparatda ham qiz deyishsa abort qildirmoqchi ekanliklarini aytdilar.  Opamga tikilib qoldim, chunki men bilgan opamni bu ish qo’lidan kelishiga ishonmasdim.

Ertasiga opam bilan shifoxonaga bordim. Vrach qizaloq deb tashxis qo’ydi.  Opam xafa bo’lganday bo’ldilar. Opamni tanimasdim. Bira to’la abort qildirish uchun boshqa vrach oldiga kirdilar. Man kutib turadigan bo’ldim. Chamasi 15 minutlardan keyin opam ko’zlarida yosh bilan qaytib chiqdilar va:

“Men qotillik qila olmayman, yurakchasi duk duk etib turgan odamchani o’ldira olmayman. Men bu qadar yovuz emasman. Qiz bo’lsa ham mayli Taqdirimga roziman” Dedilar… Opamni tanidim! Bu mening opam edi, o’zim bilgan ko’ngilchanim!

Oylar shiddat bilan o’tdi. Opam Xudodan sog’lom farzand so’rardilar. 9-oyda ham UZI ga tushishga to’g’ri keldi. Vrach qizaloqcha debdilar yana. Opam xafa bo’ladilar deb opamning onalari ovutishga uringanlarida : “Avval ham shunaqa deyishgan xafa emasman, qadarimga roziman” debdilar. Pochcham esa, buvim(amakimning ayolini buvi deyman)ga “Qadariga rozi b’lgan ayoldan men ham roziman, siz bizdan havotir olmang” debdilar…

Bugun ertalab ayam telefon qildilar, ovozlarida titroq… Opam o’g’il farzandli bo’libdilar… Yig’lab yubordim…Lol edim yana bir mo’jizadan… Oh… Qanday mo’jiza bu a?! Qanday karomatu rahmat bo’ldi bu…

Opamga telefon qilsam xursandlikdan faqat “shukr. Shukr” deydilar.

Bunaqa hikoyalarni ko’p o’qigandim, eshitgandim. Ammo hayotimda birinchi marta guvoh bo’lyabman. Ha, Sabr va shukr iymonning ustunlari…Har nafasimiz  mo’jiza… 

Tirik murda...

6.11.2014.

Na darsga va na laboratoriyaga bora oldim bugun.

Havo Betxovenni eshitib dodlab yig’lasa bo’ladigan havo.

Jun Sang Yujinni olib boradiyu: “Yig’lab ol, bu yerda seni hech kim eshitmaydi” deb. Xop, dardingizni hech kimga aytmasdan, yig’laganingizni hech kimga ko’rsatmasdan dodlamoqchimisiz? Maslahatim,  Chorsu tarafdan Navoiy ko’chaga o’tishda most borku, o’shani usti eng eng qulay, mashinalar shovqinidan hech kim hech narsani eshitmaydi. Ham manzara wonderful. Maftuna aytganlaridek o’sha most’dan pastlab ketgan oq betonni ustiga yurish istagi tug’ilib qolsa bu istakni darrov quving, chunki qancha g’am, qancha alam bo’lmasin hali yashash kerak: farzlar, burchlar, baxt uchun. Hali jannatni hidini hidlaydiganlar safidan bo’lmay turib o’lishni kim ham xohlaydi deysiz. Hayot sinovlardan iborat muddat! Eyyy. Nimala deyabmana?! Aslida, tiriklay ko’milganlar mavzusida yozmoqchi edimkuu…

Biz har qadamda turfa odamlarga duch kelamiz, turlicha munosabatda bo’lamiz. Qaysidir kuni, adashmasam Yakshanbada edi, “Yoshlar” telekanalida “Bir qadam” degan ko’rsatuv qo’yilayotgan ekan. Nomi yoqdi manga. Haqiqatda, bir qadamni o’ylab bosmaslik qanchalik odamlarni dillariga bitmas yaralarni soladi. Shunday qadamlar bo’ladiki bu qadam odamlarning hayotini o’zgartirib yuboradi, ruhini, orzu umidlarini sindirib qo’yadi. Irodali odamlar albatta bu ko’yga tushmaydi. Lekin ming marotaba kuchli bo’ling, irodangizni hech kim bukolmaydi deb o’ylang, ammooo bittagina dilingizga yaqin deb bilgan odamingiz sizni bir lahzada sindirib qo’yishi mumkin. Ko’zlarda quvonchini qayta yonmaydigan qilib qo’yishi mumkin. .Ana o’sha sindirganning o’rnida ham, sindirilganning o’rnida ham bo’lishingiz mumkin.   Biz esa beparvomiz, dillarni og’ritib qo’yib “Yashab ketadi, o’lmaydi” deb vijdonimizni ovutamiz. Biz o’zimizcha adolatlimiz. Kutish yoqmaydiyu soatlab kuttiramiz.  Adolat so’zini million marta aytamizu, amalimizda zig’ircha ko’rinmaydiya?! Biz o’zimizcha, haqiqatgo’ymiz, faqat bu haqiqat niqoblarning ustida xolos. Yo’lda ketayotgan gadoylarga rahmimiz keladiku, yaqinlarimizga bir og’iz shirin so’zimizni ayaymiz. Uf tortib qalblarini og’ritamiz. Kuniga , xaftasiga bir marta xabar olmaymiz?! Hay, Odamizod, bu dunyo qaytar dunyo, siz xabar olmayotganingiz kabi, bir kun kelib sizdan ham xabar olishmay qolishsa chidarmikinsiz?! Yoki dillar shu qadar qotib ketganmi?! To’g’ri, hammanii hurmatini joy joyiga qo’yib qo’yamiz, ammo, lekin biroq mana shu hurmatni orqasida mehr ham undirsak qanday go’zal bo’ladi. Qalb bilan til bir emas ekan sukut saqlang. Niqoblarni yechaylik yaxshilar. Yonimizdagilarga o’zimizdan ortiq bo’lib ko’rinmaylik. Atrofimizdagi odamlarni yaxshi ko’raylik, ishonaylik, dardlarini tinglaylik. Malham bo’laylik ularga. Hech bo’lmaganda, jim bo’lib ularga ozor yetkazmaylik. Yuzlaridagi nurni so’nib qolishiga sabab bo’lmaylik. Bu qadaaarr beparvo bo’lmaylik, bu qadar o’zimizni yaxshi ko’rmaylik… Hayotda o’zimizdan ortiq yaxshi ko’rgan odamlarimiz ham bo’lsin. Onamizni bizga qilayotgan mehribonliklari, shirin shirin ovqatlari uchun emas, shuunchakiii ta’masiz mehr bilan yaxshi ko’raylik, Otalarimiz ham biz ularni pullari, moddiy ta’minlaganliklari uchun emas, qalbimizga solingan muhabbat bilan sevishimizni his qilsinlar. Do’stijonimiz bo’lsinki, ularni manfaatlar uchun emas, shunchaki borliklari uchungina mehr qo’yaylik. Ayolingiz faqat farzandlaringizni onasi sifatida emas, Haqdan inoyat bo’lgan mehr bilan ardoqlashingizni anglasinlar. Hayotimizni osonlashtiraylik. Oddiy, samimiy yaxshi ko’raylik, Ta’masiz mehr qo’yaylik va uni bildiraylik, zotan sunnatlarda yozilgan bu.  Bizni yaqin olgan odamlarni sindirmaylik. Qalblarida qora dog’ qoldirmaylik. Beg’ubor, pok tuyg’ularini, umidlarini o’ldirmaylik.  Kelajaklariga daxl qilmaylik. Bu faqatgina bitta narsani talab qiladi, niqobsiz yashash va o’sha bir qadamni bilib tashlash. Yana, o’zingiz ishonmagan narsaga o’zgani ishontirmang. O’sha bir qadam tufayli, butun bitta umrni xarob qilib qo’yishimiz mumkin. Qaytmas balki, balki rozi bo’lib ham ketar o’sha dilini og’ritganlarimiz ammooo…uning hayotidagi quvonchlarini o’g’irlab qo’yib turib qanday qilib o’zimiz ko’zimizda quvonch ko’ra olamiz?!  Qanday qilib, bemalol uxlay olamiz, qanday vijdon bilan ularni azoblanishini tomohsa qilamiz?! Boshliqlarimizga yoki g’irt begonlarga ming tavoze bilan turlanamizkuu, atrofimizdagi bizni jonidan ortiq yaxshi ko’rganlarimizga ozor beramiz. Oddiygina, “jim tur”, “bor”, “ko’p gapirma” deb gapirganimiz ham aslida jarohatlarga sabab ekanligini, faqat boshimizga tushsagina bilamiz. Bu so’zlarni ukamizga, singlimizga aytamiz a?! Ularda og’riydigan qalb yo’qmi. Yana bemehr deb dod solamiz olamga. Avval o’zimizni isloh qilaylik. Bir qadamimiz tufayli boshqalar jarohatlanib qolmasin. O’zi kamgina yashaymizkuu. Boring ana yuz yil yashaylik, lekin yuz yill nima bo’pti tarixni oldida. Hammamiz bir birimizga omonatmiz, erta ko’ramizmi yo’qmi bir birimizni, yaralamaylik odamlarni. Hozir yonimizdagilarni avaylaylik. Odamlarni qalbidagi odamlarga ishonchni o’lishiga biz sabab bo’lib qolmaylik. Jarohatlar yetkazmasdan, malham bo’laylik... Odamlarni tirik murda qilib qo’ymaylik. Eng dahshatlisi mana shu! Yashaydi, nafas oladi, kuladi. Yashaganida halovat yo’q. Nafasida armon hidi ufuradi. Kuladi kulgusida baxt yo’q. Umidini yo’q qilib qo’ymaylik odamlarni. Tiriklay ko’milganlardan ham tirik murda bo’lib yashab qolishdan panoh so’raylik. Bir birimizni ardoqlaylik.

Gaplarim ag’dar to’ntar bo’b ketdi-ya?!

Eyy xullasda. 

Behzod Fazliddinni quyidagi she'ri kechadan buyon tilimda aylanadi:

Meni tushunmadi tushunganlarim... 

Ularni tingladim, o'zimni tiydim. 

Ishonmay qiynadi ishonganlarim, 

Mitti ozorlarini kechirdim qo'ydim... 

Har xasga berkitdim quloqlarimni, 

Haqgo'y ko'zlarimni atadim g'anim. 

Shamoli o'chirdi chiroqlarimni, 

Mendan kechib ketdi kechmaganlarim. . .

P.S: Ensangiz qotsa o’qimang. O’yladim. His qildim. Yozdim.

BDT.

Hayot sog'inchlardan iborat tuxfa... Ba'zan yiqilganingda turishga majol yetmaydigandek tuyuladi..olamlarda qorong'u tuyuladi go'yo... shunday lahzalarda unutmaginki dilim, seni yo'llaringa intiq odamlar bor.. Ular seni kipriklari orasida avaylab o'stirishdi. Tongda turiboq Marvaridim deya yo'qlovchi padaringni, Duolarida faqat senga yaxshilik so'rovchi onang oldidagi farzlaringni bajarishni o'yla... Dilim, sen hali  hammadan rizo bo'ladigan va hammani rizo qiladigan inson bo'lishing kerak. Dilim, unutma, seni mustahkam iymonga, sabrga, muhabbatga oshno qilib tarbiyaladim... riyoni o'rgatmadim, vijdoningni oldida har lahza so'roq berishga o'rgatdim... Yana unutmaginki, sog'lom qalbu sog'lom aql bilan siylanding... olg'a yur... aslo to'xtab qolma.. Chunki ortingda Senga tuz bergan Vatan, Sochlari seni deya oqargan onang, Nomusim, g'ururim deya faxrlanuvchi Padaring bor... Yana dilingga dildosh ukalaring bor, Osmoniy hislarla suygan insonlaring bor... Odamlarni yaxshi ko'r. Odamlarni kechir va kengfe'l bo'l. Tushunmasalar tushuntir. Anglamasalar anglat. Hech biri qo'lingdan kelmasa duolarda so'ragin.., Hali orzularing osmoonchaaa va ular albatta in shaa Allah ijobat bo'ladilar. Aslida, Dilim sen baxtning yelkasidan tutmoqdasan..Bu yelkaga ishon, umid qil. Bu chinakam saodat... 

Tangrim bergan inoyatimsiz…

Qirovlar bossa ham qaynoq dilimni

Mardu nomard to'ssa yo'limni

Armonli orzular tutsa qo’limni

Mehringiz menga yupanch onajon

Borligingiz o’zi quvonch otajon…

Past baland yo’llarda qoqilsam goho

Chin do’stim tomondan sotilsam goho

Bag’ringiz taftini sog’insam goho

Mehringiz menga yupanch onajon

Borligingiz o’zi quvonch otajon

Kutishdan toliqsam diydor onlarin

Qo’msasam volidam yopgan nonlarin

Chorlasa ko’chada chopgan onlarim

Mehringiz menga yupanch onajon

Borligingiz o’zi quvonch otajon…

Doim ko’zlarimda baxt kulib turar

Borligingiz ne’mat umrim yoritar

Ishonchingiz dilda umid uyg’otar

Tangrim bergan inoyat onam

Imonga chorlovchi hidoyat otam…


Dilnavoz Berdiyeva Toshkan qizi.

Agar sevsang...

Hech ham o’zgalarga qadama ko'zing

Nomimni eslabon yorishsin yuzing

Faqat Haqdan topgin o'zingni o'zing

Meni Alloh uchun seva olsang Sev!!!

Vafoying menga baxt bo’lishin o’ylab

Qonla mehr oqsin vujuding bo’ylab

O’zidan firdavsning ne’matin tilab

Meni Alloh uchun seva olsang, sev.

Marvariddan o’zgasin hayollar qilmay

Xiyonat yolg’onning neligin bilmay

Tunda tahajjudni sen kanda qilmay

Meni Alloh uchun seva olsang sev.

Qalbingda Jannatni quraman o'zim

Baxtingni baxtim deb bilaman o'zim

Ikki dunyo duoda bo'laman o'zim

Meni Alloh uchun seva olsang gar!!!

BDT.

Vatan sog'inchi...

Whatsapp'imga dugonamdan kelgan ushbu hikoya meni juda ta'sirlantirdi. Muallifini bilmayman...

"Ta’tilda edim. Universitetda ishlaydigan faylasuf do‘stimqo‘ng‘iroq qildi: “Bugun ochiq dars bo‘ladi... Vatan tuyg‘usi... Vatan mavzusida! Talabalar seni taklif qilishayapti”. (Shu yeri yolg‘on bo‘ldi, talabalar emas, o‘zi taklif qilayapti...). U desam bu dedi, ke, kelmasang
bo‘lmaydi, deb turib oldi.Kelining ishdan qaytmadi, bolalarga ta’til bo‘lgani uchun
birinchi sinfda o‘qiydigan qizimga o‘zim “enaga”likqilayapman desam ham ko‘nmadi. “Soat o‘n birda. Kech qolma! Qizingni ham ola kel. Shuncha qorako‘z seni kutib turibdi, uyat bo‘ladi...”
Ha, mayli, uyat bo‘lmasin. Mashinani o‘t oldirdim, orqa o‘rindiqda qizim, rulda o‘zim — Universitetga yo‘l oldik. Manzilga yaqin bo‘lish uchun katta aylana yo‘l orqali
yurib, Qoraqamish dahasining qoq belidan qiyibchiqdim. Chorrahaga yaqinlashgach, orqa o‘rindiqdagiqizim yelkamdan turtkilay boshladi.
— Nima deysan? Xalal berayapsan. Bir pas jim o‘tir!
— Dada... dadajon, manavi anhorga kelganmiz-a? Akam cho‘milganlar... Anavi... anavi, qarang, bog‘cha. Men shu bog‘chaga qatnaganman-a?.. Dadajon, ana, svetofor,ana-ana... “Tabassum” magazini, bu-bu, bu esa bizning uyimiz. Biz shu uyda yashaganmiz-a? Ana to‘rtinchi qavatdagi ochiq deraza... 

Biz shu uyda yashaganmiz. Men derazadan ko‘chalarni tomosha qilardim-a...Dadajon, to‘xtating, mashinani to‘xtating...

Qizim yig‘lab yubordi... Yo‘l chetida to‘xtadim. Oyoq-qo‘lim bo‘shashib ketdi. Ichimdan nimadir uzilganday bo‘ldi. Qizim bo‘ynimdan mahkam quchoqlab olib hiqillab yig‘layapti:
— Dadajon, jon dada, tushaylik. — U eshikni ochib tashqariga chiqdi. Uy tomon yurdi. A’zoyi-badanim titrab, noiloj ortidan ergashdim.
— Dadajon, uyimizning yoniga borib qaytamiz, xo‘pmi,dadajon...
— Mayli ena qizim, mayli enajon!
Qizim qo‘limdan ushlab meni yetaklab oldi. Yo‘l chetidagi to‘rt qavatli uyga yaqinlashayapmiz. Oyoq- qo‘lim titrayapti. Shu mitti jondagi, mushtdekkina qizaloqdagi hayajon, uning qo‘lchalaridagi taft mening tomirlarimga ham ko‘chdi. Yuragimda allanechuk sog‘inch tuyg‘ulari olovlanib, bo‘g‘zimga nimadir tiqildi...Shaharning o‘ziga xos turmush tarzi taqozosi bilan
farzandlarim tug‘ilib o‘sgan uyni sotib, uch yil muqaddam ko‘p xonali uy olgandim. Olti yoshga kirib-kirmagan qizimning yodiga bunchalar singib o‘rnashgan bu aziz go‘sha qarshisida ayni dam o‘zimni gunohkorday his qilayotgandim. Qizim yetaklayapti, noiloj uning ortidan ergashayapman. Mana, nihoyat uyning yo‘lagiga keldik, ichkari kirdik.Men beixtiyor qizimning ortidan ergashayapman, zinapoyalardan yuqori ko‘tarilayapmiz, yuragim entikib ketayapti, ko‘ksimga og‘irlik qilayapti. To‘rtinchi qavatga chiqdik, so‘l tomondagi o‘sha eshik, 60 raqami ham o‘sha-o‘sha shaklda, almashtirishmabdi. Samodil jajji barmoqlari bilan sarg‘ish dub eshikni siypalay boshladi. Ohista qayrilib munchoqday yoshli ko‘zlarini menga
qadadi:
— Dadajon, ichkariga kirmaymizmi? — dedi ohista, xuddi birov eshitib qolmasin, deganday pichirlab.
— Endi ichkarida boshqalar yashayapti, qizim, — dedim. Samodil uf tortdi. So‘ng:
— Mayli, dadajon! Mayliga, faqat mana shu yerda,zinapoyada ozgina o‘tiraylik.
O‘tirdik. Sukunat. Biroq bu sukut botinidagi “chinqiriq”mening yurak-bag‘rimni ezib yuborayapti. Qizim sekingina qo‘limdan tortdi, o‘rnidan turdi:
— Dada, Siz boravering, men hozir yetib olaman.
— Noiloj, zinapoyalardan pastlay boshladim. Yelkamdan nimadir ezib turganday edi. Uchinchi qavatda to‘xtab uni kuzatdim, jajji barmoqlar eshikka tutash devorlarni siladi, so‘ng qizim eshikni o‘pib qo‘ydi... va ortga burilib zinadan pastlay boshladi. Men shaxdam qadamlar bilan
pastga, birinchi qavatga yetib, tashqariga otilib chiqdim...Mashinaga o‘tirdik. Ko‘zim jimirlashdi. Biroz o‘zimga kelgach, yo‘lga tushdik. Qizim o‘girilib mashinaning orqa oynasidan uyga qo‘l silkib xayrlashayapti. Mashina muyulishga kelganda qo‘l telefonim jiringladi. Faylasuf
do‘stim qo‘ng‘iroq qilayotgan ekan.
— Qayerlarda yuribsan?! Butun boshli auditoriya seni kutayapti... Hech shu bemalolchiliging qolmadi-da...
— Men o‘zi qayerga bormoqchiman? — dedim tutaqib.
— Hoy, esing joyidami? Universitetga, Vatan tuyg‘usi,Vatan haqida...
— Yo‘q, men borolmayman... Biz bu mavzuda gapirishga tayyor bo‘lishimiz, ma’nan tayyor bo‘lishimiz kerak ekan... Men borolmayman...Mashinani boshqa ko‘chaga burdim. Yana telefon
jiringladi. Tag‘in faylasuf:
— Hoy, sen qip-qizil shoir ekansan-ku, xayoling joyidami, hozir qayerdasan, o‘zi?
— Qaytib ketayapman.
— Nega?
— Vatan haqida yuzaki gapirmaslik uchun?
— Bu nima deganing?
— Tushunib ol o‘zing! Ulkan Vatan haqida gapirishdan avval kichik ostona — kindik qoning tomgan uyni ziyorat qilishing, o‘sha uyni yuraging¬ga joylashing kerak ekan...
— Ol-a, gaplaring buncha havoyi bo‘lmasa.
— Bu havoyi gap emas... Buni hozir o‘rgandim.
— Hozir o‘rgandim deysanmi?.. Kimdan o‘rganding? —
dedi faylasuf kesatib.
— Qizim! Birinchi sinfdan o‘qiydigan qizimdan!
— O‘lay agar, jinni bo‘p qopsan. Shu turishda boradigan joying ham tayinga o‘xshaydi.
— Ha, tayin. Hozir vokzalga boraman. Bilet olaman.
Kechqurun poyezdga chiqaman. O‘zimning Mo‘min¬qul qishlog‘imga boraman, ota uyim, ena ostonamga bosh egib ta’zim qilaman, hovlimiz devorlariga yuzimni bosaman... Bilasanmi, ko‘nglimda nimadir uyg‘onganga o‘xshayapti...
Qo‘l telefonimdan ovoz keldi:
— Ovozingni o‘chir! Masxaraboz ekansan! Men seni odam deb hurmat qilib o‘tiribman-a! Ah...
Telefon tugmasini bosib qo‘ydim. So‘ng ukamga, Tali polvonga qo‘ng‘iroq qilib, kechqurun yo‘lga chiqishimni aytdim.
— Yaxshi o‘ylabsiz, aka! Samodil qizingiz toy-toy qilib endi-endi yura boshlaganda keluvdingizlar! Hozir katta qiz bo‘lib qolgandir.
— Xudoga shukr, katta qiz bo‘lib qolibdi, bugun bildim. Mana, gaplash o‘zi bilan...
Ortimga o‘girildim. Samodil orqa o‘rindiqda oynaga
boshini qo‘yib, go‘yoki uxlayotgan kabi ko‘zlarini yumib olgandi... U ko‘z yoshlarini ko‘rsatmay ich-ichidan yig‘lardi."

Hikoyani o'qib turib, hayolimdan o'tgan so'z: "Har bir odam o'z Vatanida chin baxtlidir"..

Qalbim ardog'ida yashaysan litsey...

Qashqadaryo viloyati Yakkabog’ tumani 2-ixtisoslashgan maktab internatda o‘qiganman. Biz litsey deb aytishga odatlanib qolganmiz. Shunga litsey deb yoza qolaman. Oddiy litsey edi. Lekin biz uchun u litsey VATAN va QAMOQXONA nomiga ega bo‘lgan qadrdon  joy. Balki eshitgandursiz, biz tomonda Sharq Yulduzi jamoa xo‘jaligida 2-ixtisoslashgan maktab internati haqida. To‘g‘ri, bu litsey Nuriston yoki boshqa litseylar kabi judaa mashhur emas, lekin bu litseyni bitirgan o‘quvchilarni 80-85 foizi hozirgi kunda talaba degan nomga sazovor bo‘lishgan.

         Litseydagi mavjud qonun qoidalarni hech boshqa  joyda uchratmaganman. Taxminimcha, siz ham uchratmagansiz. Litseyimiz qonun qoidalarini eng DAHSHATlarini keltirib o‘taman:

1.     Qiz bolalar to‘pig‘ini yopadigan enliii yubka va ichiga yana bitta odam sig‘adigan darajada enlii kofta kiyib yurishlari shart edi. Darvoqe, noskini oppoq bo‘lishi ham talab qilinar edi. O‘g‘il bolalani formasi esa o‘sha o‘sha oq ko’ylagu qora shim.

2.     Litseyda dushanba kuni soat 8:00 da kelib, Shanba kuni 13:00 da ketish shart edi. Xaftani o‘rtalarida ketish man qilingandi. Atroflari panjara bilan o‘ralgan litsey ichida bir xaftalik hayotni tasavvur qiluvring endi.

3.     O‘g‘il bola va qiz bolalar sinfdosh bo‘lishlariga qaramasdan hattoki SALOMLASHISHI ham mumkin emasdi.

Umuman yozaversam bular tugamaydi. Aslida Litseydagi qonunlarni buzib tashlaganlarimiz, erkaligu sho‘xliklarimiz haqida yozmoqchi edim. Butun litsey qoidalarga amal qilardi, lekin bizning sinf hamma qoidani buzib chiqishardi.

METALLOM  izlaganlarimiz…

Sizla tarafda bilmadimku, ammo o‘sha vaqtlarda bizni litseyda har bir o‘quvchi  yiliga nechadur kilogrammdan metallom topshirishi kerak bo‘lardi. Shanba kuni sinf rahbarimiz “Dushanba kuni uylaringdan metal olib kelila” dedi. Biz itoatkorlik bilan “xop” dedik. Lekin metal obkelmaslikka kelishvoldik. Keyingi xafta yana eslatdilar. Ammo bu safar ham olib kelmadik. Uchinchi martasiga bizni “Qamoqxona”dan chiqarib yubordilar “Qishloqma qishloq yurib metal izlaysila” deb. Ooo Ozodlikni qanchalik ne’matligini shunda his qilganmiz. Tuproq ko’chalarda mazza qilib aylanganmiz. Bir sinfdoshimiznikiga borib osh ham yeganmiz. Qaytib kelganimizda hammamizga “haydalish kuyi” chalingandi:). Lekin baribir butun sinfni haydasholmasligini bilardik.

Pozzining muhabbati…

Bir kuni sinfga kirsak Fazilat degan sinfdoshim yig‘layotgan ekan.

-         Nega yig‘layabsiz Fazilat tinchlikmi? deb so‘radik.

Shunda Kamola degan sinfdoshim Ajdar(ismini shart emas. Har holda uni ismini unutvorgan bizani sinfdoshla, o‘ziyam xafa bo‘lmaydi)ni ko’rsatib :

  “ -  Pozzi Ajdar yaxshi gapirgani uchun yig‘ladi; “

  “ -  Nima dedi?”

  “ -  “Pozzi yaxshimisiz” deb mehribonlik bilan so’radi, shunga ko’bgli bo’shab ketdi”

Yaxshi  gapirsayam yig‘laydigan qizga qarab rosa kulganmiz, Muhabbatni tushunmas ekanmizda o‘sha vaqtlada. Hozir Pozzi bola chaqali bo‘lib ketgandur…

Arvoh bo’lib quvlanganlarimiz…

Hammasini Madina boshladi.:

-         Dilnavoz, 11-sinfmiz nahot indamay ketuvramiz?

-         Indab keting unda:)

Reja tuzdik va svet o‘chish vaqtini kutdik. Oq choyshablani yopinvoldik. Yopinishga yopinibmiz ko‘z quloq qirqqanimiz ham mayli, ko‘zni atrofiga qop qora qilib plamastrdan kipriq chizganimizga jaxlim chiqadi. Essiz, chooyshab. Qo‘limizda sham! Soat 22:00 lar atrofi. Svet o‘chdi. Umuman litsey paytimda svet Shov qishlog‘i(litsey joylashgan qishloq)da ikki soatga yaqin yonardi xolos.  Litseyda navbatchi domla  Bobomurodovani oldiga borib , bemalol uxlayverishlarini, kichik sinflarga o‘zimiz “ko‘z quloq” bo’lib turishimizni aytdik. Domla ishondila. Sababi, biz eng og‘ir bosiq, aqlli 11-sinfmizda).

         Eng avval o‘zimizni sinfdoshladan boshladik qo‘rqitishni. Madina sinfdosh qizlarimizni xonasiga choyshabni yopinib kirib, har xil ovozlar chiqardi. Shunda, Xoliqova degan kursdoshimiz bechora Madinaginamni bir tepsala bo’ladimi?! Ular qo’rqishini o’rniga biz qochib qolishga majbur bo‘ldik. Tayoq ostiga qolmaylik dedikda.

Keyin 10-sinf qizlani dars qiladigan xonasiga bordik, borsak bittagina qiz, kitobga boshini qo‘yib uxlayotibdi, sham ham yo‘q. Biz shamimizni o‘chirdikda. d sekin kirib derazalani taqillatib, ovozla berdik. Shunda u qiz uyg’onib

“-Kimsanla? Hozir ustal(stol,) bilan bir solaman”

deb stolni qo’liga olib quvlab ketsa bo’ladimi?! Ularga ham nomerimiz o’tmagandan so’ng 6-sinflani oldiga bordik. Ularni hammasi jo‘jachalarga o‘xshab sham yorug‘ida qunishibgina dars qilib o‘tirishardi. Choyshabga o‘ralgan Manga sezdirmasdan yugurib borib shamni o‘chirish vazifasini yuklatildi.  Qayda?! Yo’lda oyoq kiyimga qoqilib yiqilib urdim, shunaqangi yiqildimki… Qizchachala: “Opajon, nima qildi, suv beraymi” deb yongan yuragimizni yondirishdida.

14-fevral. Direktorning qo’lida so’lib qolgan gullar.

Bizning litseyda, sevgi qattiq taqiqlangan edi. Yaxshi ko‘rdim degan odam “xayr litsey” deb haydalish kuyini tinglashga majbur bo’lardi. Lekin ko‘ngil ekanda, baribir kimlardir kimgadir mehr qo‘yardi. Yashirincha. Yodimda, 14-fevral Zahiriddin Muhammad Bobur tug‘ilgan kunlariga atab kecha tashkil qilish bizni sinfimizni chekiga tushgandi. G’azallar yodlab tursak, Xudoyberdi degan kursdoshim yugurib kelib: “Murodilla bilan G‘iyos qo‘lga tushib qoldi. 14-fevralga sovg‘a olishgandi qizlarga” dedi. Bizni shu tobda qo‘lga tushgan sinfdoshlarimiz emas, ularni kimga sovg‘a olgani qiziqtirib, sinf sardorini savollarga ko‘mib tashladik.  Sinf sardorimiz:

-         Murod Guloyimga olgan

dedi. Shunda Umida : “G’iyoschi” deb so’radi. Xudayberdi ko‘zlarini mo‘ltiratib, jaxli chiqmasa aytaman dedi. Hamma birdan manga qaradi. Chunki, bu mavzuda hech kim faqat manga hazil ham chin ham gapirolmasdi (maqtandim, rostiyamda.). Bu boradagi hazillarni ham tinglamasdim. Bu ham mayli. Direktorimiz “kimga oluvding sovg’ani” degan savoliga “Dilnavozga” degani uchun ham rosa jaxlim chiqqandi. Bechora G‘iyos o‘shandan keyin hecham ko‘zimga qarolmay yurdi. Qo‘rqibmi, uyalibmi qaydam. Shundan buyon har direktorni xonasiga kirib chiqsak, “Essiz, xazon bo‘lgan muhabbatu xazon bo‘lgan gullar” deb kulardik…

Otilgan supurgilar.

Navbatchilik ro‘yhatini man tuzardim. Qizlar sinfda 10 ta edik. Shu bois har kuni 2 o‘g‘il bola va bir qiz bola navbatchi bo‘lardi. Istisno tarzida, Umida bilan Nurbekni ataydan navbatchi qilib qo‘ydik. Sababi, Nurbek Umidani yaxshi ko‘rardi. O‘zining aytishicha, u bir soat soniyama soniya o‘ylab Umidani yaxshi ko‘rishga qaror qilgandi. Biz ataydan ikkalasini navbatchi qilib qo‘ydik. Bir kun sinfga kirsak ikkalasi urushishyabdi “San supur, man supur” qilib. Supurgi Nurbekni qo‘lida. Umida:

-          “Man o‘tgan  safar supurganman, endi san supur”

 Nurbek:

-         “Qachon ko‘rgansan o‘g‘il bolani supurganini?”

Umida:

-         “Mana endi ko‘raman” deyishi bilan supurgini Nurbek Umidaga qarata otdi. Umidayam qaytarib otdi.

 Axiyri yarim yarim qilib supurishdi. KeyinNurbek Umidani arazini yozaman deb bir necha marta supurishga majbur bo’ldi sinfni ).

Madhiya.

Sizlarda qanaqa bilmadimku, bizni litseyda dushanba kuni darslar hammaning sinf sinfida madhiya aytishi bilan boshlanadi. Biz  har safar madhiyani

“Olamni mahliyo aylagan diyor” degan joyidagi “diyor” so’zini shu qadar baland aytardikki, butun litseyu ko‘chalar ham eshitardi. Direktorimizni esa  jaxldan ko‘zlari katta katta bo‘lib ketardi. Direktorimizni familyasi- Diyorov edida)

Agar do‘zah yerda bo’lsa…

 11-sinfda Yangi yilni qiziqarli sahnalarini asosan 11-sinflar tayyorlashardi. Biz yaxshi sahnalar chiqardik. Domlalarga rahmatlar aytdik. Va quyidagi o‘zgartirish kiritilgan qo’shiq bilan kechani yakunladik.

Olisdagi mahmadana, ikkichi qochoq,

Menga qadam tashlamoqni o‘rgatmagin sen!

O‘zingga boq, keyin, mayli, nog‘orangni qoq,

Menga qanday o’qimoqni o‘rgatmagin sen!

Hurlik deya yurak bag‘ri kuyik sinfdir bu,

Yaratganning qoshida eng suyuk sinfdir bu,

O‘tmishi ham, ertasi ham buyuk eldir bu,

Menga qanday o’qimoqni o‘rgatmagin sen!

Tosh agarotlar o‘z-o‘zidan Eram bo‘lmagan,

Lekin sendan bir shirin so’z karam bo‘lmagan,

Bizning sinf  hech kimsaga qaram bo‘lmagan,

Menga qanday o’qimoqni o‘rgatmagin sen!

Agar jannat ko‘kda bo‘lsa,

ostidadir  O’n birinchi “B”,

Agar do’zah yerda bo‘lsa,

ustidadir O‘n birinchi “B”!( Sinfimiz direktorning tepasida, ikkinchi qavatda joylashgandi)

Sinfimizda matematik daholar bordir,

Devoringda o’n bir “B”ning  izlari bordir,

Mag‘rur sinfning etu tirnoq do‘stligi bordir,

Menga qanday o’qimoqni o‘rgatmagin sen!

Yaltiragan hamma narsa emas tilla, hey,

Hayfdir senga Naqshbanddan qolgan salla, hey,

Ey Xudoni tanimagan chalamulla, hey,

Menga qanday o’qimoqni o‘rgatmagin sen!

Xali baland dovonlarga ot qo‘yadurmiz,

Kerak bo‘lsa osmonlarga ot qo‘yadurmiz,

Loqaydligu nodonlikka o‘t qo‘yadurmiz,

Bizga qanday o’qimoqni o‘rgatmagin sen!

Agar jannat ko‘kda bo‘lsa,

ostidadir  O’n birinchi “B”,

Agar do’zah yerda bo‘lsa,

ustidadir O‘n birinchi “B”!

Hozir esa litsey tugatilib ketgan. Biz baribir litseyni sog‘inamiz. Paxtaga chiqib 3 kishilashib 8 kilogramm paxta terganlarimiz, direktorni “Muttaham, tekinxo‘rlar” deb urushganlari, “A”sinfimizni “VTP”, “KOM” deb atab kulganlarimiz, o’zimizni “ZAM” deb ataganlarimiz, paxtaga qora yubkada chiqqanlarimiz, SOSTAV bilan Shahrisabzni aylanganlarimiz, Yumshoq supurgining “Yangi yil kelyabdi qor ko‘rinmaydi, Hamma bor bazmdda yor ko‘rinmaydi” degan she’rini aytib uyaltirganlarimiz, qornimiz och qolganda esa devordan oshib o‘tib G‘iyos va Fazilatlarnikidan ovqat yeb kelganlarimiz, “ZAKOVAT”(litseyda har xafta oxirida tashkil qilinardi) o‘yinlarining savollarini o‘g‘irlab g‘olib bo‘lganlarimiz, “A” sinfimizni zinasini ataydan sirpanchiq qilib qo‘yganlarimiz, Futboldan sinfdoshlarimiz yutishini istab kechasi bilan sham yoqib duo qilib chiqqanlarimiz, lyustrani sindirganlarimiz, arqon tortish o‘yinlarida eng birinchi bo‘lganlarimiz va hokazo hokazolar… Litseyni yomon ko‘rib sog‘inamiz, sog‘inib sog‘inib yaxshi ko‘ramiz… Qalbim ardog‘ida yashaysan litsey…

Berdiyeva Dilnavoz Toshkan qizi.

Charchadim. Judayam. Odamlardan. Tushunmasliklaridan. Anglamasliklaridan charchadim,
Doimiy savollardan. Doimiy mas'uliyatlardan.
Yalmog'izdek g'ururning dastidan dod...
Tinimsiz so'roq qilaveradigan bu vijdonga bir dam uyquni qaydan topib beray.
Xudbin bo'lay bir lahzaga... Bir lahza tushunishsin. Bir dam bo'lsada ko'nglim bilan hisoblashishsin.
Mayda tashvishlardan katta TASHVISH yasaydigan maydagap odamlarni bir tushursamda.
Ko'ngli keng odamlar qayerdasiiiizzzzzz,,,,
Buncha noshukrman a?!
Nima bo'lsa ham O'ziga shukr.
Tiriklik uchun, hayot uchun...

Qadrli qadrsizlarga…

Qadrli qadrsizlarga…

Yetar, yo’llarimga intizor bo’lma ,

Tunlar meni deya buzma oroming

Joningni jonimga poyondoz etma

Men sevging qadriga yeta olmasman…

Meni deb dunyodan kechgan eding rost

Og’uni visol deb ichgan eding rost

Meni borlig’ingla kutgan eding rost

Men sevging qadriga yeta olmasman…

Yonimda oshiqlar parvona bo’ldi

Har qadam yo’limda giryona bo’ldi

Faqat dil hammaga begona bo’ldi

Men sevging qadriga yeta olmasman…

Xullas ko’chamizga endi kelmagin

Har o’tgan kishidan meni so’rmagin

Shirin so’zlarimga mushtoq bo’lmagin

Men sevging qadriga yeta olmasman…

Bilibmi bilmaymi xatolar qildim

Ko’p bora o’zimga binolar qo’ydim

Seni senligingcha seva olmasman

Sevgingni qadriga yeta olmasman…

Berdiyeva D.T.